1. Nam nữ thụ thụ bất thân nghĩa là gì?
Đây là câu nói cửa miệng, quen dùng chỉ mối
quan hệ nam nữ theo quan niệm của nhà nho.
Người đàn ông và người đàn bà ngày xưa trao
cho nhau cái gì, nhận của nhau cái gì, đều không trực tiếp tận tay, sợ bấm
nháy, ra hiệu gì với nhau chăng? (Hai chữ "thụ thụ" trái ngược nghĩa:
một chữ "thụ" là trao cho, một chữ "thụ" là nhận).
Hai người muốn mời nhau ăn trầu, thì người
chủ têm trầu, xếp vào cơi trầu, đặt giữa bàn, khách tự nhặt lấy mà ăn. Lễ giáo
phong kiến thật khắt khe, việc tỏ tình yêu trực tiếp khó mà thực hiện được, họa
chăng chỉ còn đôi mắt thầm lén nhìn nhau!
Người châu Âu từ nhỏ đến già, theo phép lịch
sự bắt tay nhau, nhảy với nhau là chuyện thường. Nhưng, người Việt Nam và người á Đông
nói chung, nam nữ vô ý chạm vào da của người khác giới thì coi như có cử chỉ
không đứng đắn.
Người đàn ông có thái độ suồng sã sẽ bị đàn
bà xa lánh, nhưng không đáng lo bằng người con gái lẳng lơ, bị xã hội dèm pha
thì khó mà lấy được tấm chồng cho đáng tấm chồng. Vì vậy các nhà quyền quý thường
"cấm cung" con gái. Ngay từ tuổi thơ đã sớm hình thành sự ngăn cách
giới tính. Thời phong kiến xưa, chỉ những người có tư tưởng tân tiến mới cho
con gái đi học, và có đi học thì con trai ngồi riêng con gái ngồi riêng. Trai
gái đi cùng nhau, vui chơi cùng nhau bị bạn bè cùng lứa chế nhạo. Có hội hè
đình đám cũng phải phân biệt đàn ông đứng bên trái, đàn bà đứng bên phải.
ở thành thị, vợ chồng nằm ngủ với nhau
một giường là chuyện bình thường, nhưng xin các bạn lưu ý, ở nông thôn đàn bà nằm
nhà trong, đàn ông nhà ngoài đã trở thành nếp rồi. Ngày xưa, phổ biến mọi nơi đều
thế, ngày nay lệ đó vẫn còn ở nhiều vùng, nhiều nhà. Nếu các bạn có dịp về thăm
bà con họ hàng ở quê thì tốt nhất hai vợ chồng nên tránh nằm chung giường kẻo
các cụ còn cảm thấy chướng mà phật ý.
2. Mối lái là gì?
Trong xã hội phong kiến xưa "Nam nữ thụ
thụ bất thân" nên hôn nhân cần phải người môi giới. nếu yêu nhau, cưới hỏi
không cần mối lái sẽ bị chê trách là "Phải lòng nhau" "Mắc phải
bùa yêu". Nguyễn Du đã vạch đường cho Kim Trọng. Thuý Kiều cứ yêu nhau rồi
sẽ "Liệu bài mối manh" nên các cụ nhà nho mới kịch liệt phản đối
khuyên con cháu rằng:
"Đàn ông thì chớ Phan Trần,
Đàn bà thì chớ Thuý Vân, Thuý Kiều"
Đàn bà thì chớ Thuý Vân, Thuý Kiều"
Chu Mạnh Trinh vịnh Kiều còn nói: "Chỉ
vì một tội mối manh chưa có, thề thốt đã nhiều; trăng gió mắc vào, phồn hoa
dính mãi"...Nếu không có "Nhà băng đưa mối" thì nhà trai làm sao
biết được người thục nữ trong cửa các phòng khuê.
Trong xã hội cũ, có những người chuyên làm
nghề mối lái, nếu đẹp đôi vừa lứa thì bà mối sẽ trở thành ân nhân suốt đời. lễ
tơ hồng xong, tạ bà mối một nửa mâm xôi, nửa con gà kèm theo chiếc áo lụa. Chẵn
tháng con đầu lòng thế nào cũng cố mời bà mối đến dự, để tỏ nghĩa tri ân. Nhưng
cũng có nhiều tai hoạ do những bà mối có động cơ bất chính gây nên, để đôi trẻ
suốt đời mang mối hận vì phận hẩm duyên hiu:
..."Hoặc là bởi "Mẹ thầy lộn
quýt", quên những thói mơ tôm mảng cá, qua lại ít nhiều ngọt miệng, ép uổng
duyên cô nông nỗi thế, nặng tiền tài mà nhẹ gánh tình chung. Hay vì chưng
"Mối lái đèo bòng", chẳng nhằm khi vào lộng ra khơi, nói phô mật ngọt
rót vào tai, dỗ dành phận gái ngẩn ngơ tình, già nhân sự để non quyền tạo
hoá"...
(Trích "Văn tế sống người con gái" - Một bài văn tế khuyết danh được truyền tụng ở Hà Tĩnh vào đầu TKXX).
(Trích "Văn tế sống người con gái" - Một bài văn tế khuyết danh được truyền tụng ở Hà Tĩnh vào đầu TKXX).
ở xã hội mới cũng cần có bà mối, bà mối
thời nay là người cố vấn, người đỡ đầu cho đôi trẻ xây dựng hạnh phúc lâu dài.
trong tương lai, có lẽ vai trò của bà mối là những phương tiện thông tin đại
chúng (như quảng cáo trên Đài truyền thanh truyền hình, báo chí, chụp ảnh) và
những công ty du lịch, câu lạc bộ những người độc thân...
3. Lễ vấn danh có ý nghĩa gì?
"Lễ vấn danh" là lễ nhà trai đến
nhà gái để hỏi tên tuổi cô gái, ngày nay gọi là lễ "Chạm ngõ" hay là
lễ "Dạm" (có nơi kiêm cả lễ dạm và hỏi cùng một lúc gọi là lễ dạm hỏi).
Truyện Kiều có câu "Tiện đưa canh thiếp trước cầm làm ghi".
"Canh thiếp" là giấy ghi họ tên, tuổi, quê quán, con ai.
Trước Cách mạng Tháng Tám 1945, ở nhiều
vùng nông thôn, con gái từ khi sinh đến khi lấy chồng vẫn chưa đặt tên, nếu như
gia đình không cho con gái đi học. Con gái không cần vào sổ họ, sổ làng, không
đi học nên cũng không cần dặt tên vội. ở trong nhà con gái mới sinh
ra được gọi là con Hĩm, con Mực, con Chắt em...Trong nhà gọi tên gì thì xóm giềng
gọi theo tên đó. Đến làm lễ vấn danh, ông bác hoặc bố mới đặt cho cái tên để
ghi trong giấy hôn thú, có khi chính người mang tên cũng không biết mình mang
tên gì trong giấy hôn thú, vì khi về nhà chồng lại gọi theo tên chồng, khi có
con gọi theo tên con, có cháu đích tôn gọi theo tên cháu. Lễ vấn danh không phải
để hỏi tên mà chủ yếu là hỏi tuổi, để hai họ quyết định đôi nam nữ hợp tuổi
nhau thì lấy được nhau, tuổi xung khắc thì thôi.
Trong hôn nhân xưa chỉ chú trọng có môn
đăng hộ đối hay không, có hợp tuổi hay không, gia đình nào thận trọng mới tìm
hiểu kỹ "Công, dung, ngôn, hạnh" (thường là các gia đình gia giáo).
Chẳng những các chàng trai, trước khi cưới chưa biết mặt vợ, mà có những ông bố
chồng là người chủ động đi hỏi dâu cũng không biết mặt con dâu, do đó trong gia
đình sau này mới xảy ra nhiều chuyện oái oăm:
-"Cảm ơn ông bà thương đến, tôi xin đồng
ý gả, nhưng xin thưa chuyện trước: con tôi mồm mép chẳng bằng ai!"
Tưởng như vậy là mình tìm được con dâu hiền
hậu, không đanh đá chua ngoa, ai ngờ cưới về mới biết con dâu sứt môi!. Nhưng
đã nhỡ việc, biết tính sao?
Lại có trường hợp đánh tráo: Khi đi hỏi thì
cho thằng em nhanh nhẹn và "sạch mặt" hơn đóng vai chàng rể, đến khi
cưới thì lại cưới cho thằng anh đần độn, xấu xí. "Miếng trầu để dâu nhà
người", biết tính sao đây? Dầu sao cũng mang tiếng một đời chồng.
4. Lấy vợ kén tông, lấy chồng kén giống
có đúng không? có cần thiết không?
Đối với các cụ thì câu hỏi này thừa, vì
"Nòi nào giống ấy","Cây nào quả ấy","Giỏ nhà ai quai
nhà ấy","Con nhà công chẳng giống lông cũng giống cánh",
"Tìm nơi có đức gửi thân", ai chẳng muốn có trai hiền gái đảm, rể thảo
dâu hiền. Thời nay, một số bạn trẻ coi thường cho là phong kiến lạc hậu. Có những
đôi trai gái mới chỉ gặp nhau trên một đoạn đường, đã vội đính ước, tính chuyện
vuông tròn, thậm chí họ đã biết rõ cả "Ngọn nguồn lạch sông"!!!Đành rằng
cũng có trường hợp "Một ngày nên nghĩa, chuyến đò nên duyên", song
thành công là cá biệt, thất bại là phổ biến.
"Tìm tông, tìm họ" không có nghĩa
là tìm chốn sang giàu, khinh người nghèo khó, mà chủ yếu là tìm nơi có gia
giáo, có đức độ.
"Cha mẹ hiền lành để đức cho
con","Đời cha ăn mặn, đời con khát nước". Con người sinh ra lớn
lên do nhiều yếu tố xã hội chi phối, nhưng nam nữ thanh niên mới lớn lên, trường
đời chưa từng trải, giáo dục gia đình là yếu tố quan trọng và chủ đạo. Hôn nhân
là việc hệ trọng, tác động cả đời, mà con người rất dễ mù quáng trong tình yêu.
Qua tuần trăng mật không phải mọi việc trong quan hệ vợ chồng đều suôn sẻ. khi
có những việc khó khăn, trục trặc trong cuộc sống, ai cũng muốn tìm điều hay lẽ
phải để giải quyết cho thoả đáng. Lúc đó cần dựa vào "Tông", vào họ
hàng, tìm những tình cảm chân thành và tri thức đúng đắn.
"Môn đăng hộ đối", tức là tìm nơi
hai gia đình, hai bên thân thuộc, có những mặt cân đối phù hợp với nhau, chứ
đâu phải bắc bậc leo thang, kẻ khinh người trọng.
Ngoài ra còn một yếu tố nữa: Tính đến gien
di truyền.
Ngày xưa trong một vài hoàn cảnh đặc biệt
có ông chồng thoả thuận ngầm với vợ đi "Xin nòi". Xin lưu ý: những
người đàn bà đó không thuộc loại lẳng lơ đâu - ta cũng chỉ cần biết nói nhỏ với
nhau thôi và nhấn mạnh "Hoàn cảnh đặc biệt"!
5. Người trong cùng họ có lấy nhau được
không?
ở các nước Âu Mỹ, anh chị em con chú
bác ruột vẫn có quyền lấy nhau, qua tác phẩm "Ơgiêni Grăngđê" ta thấy
mối tình giữa hai anh em con chú bác ruột Grăngđe và Ơgiêni sở dĩ trắc trở là
do thói keo kiệt biển lẩn của lão Grăngđê, chứ tác giả không đả động đến vấn đề
chung huyết thống.
Trung Quốc là một nước chịu ảnh hưởng của
văn hoá phong kiến nặng hơn ta nhiều, nhưng anh chị em con cô, cậu ruột, con dì
ruột vẫn được lấy nhau. Xem Bảo Thoa, Bảo Ngọc... trong "Hồng Lâu Mộng"
yêu nhau, lấy nhau là chuyện bình thường.
ở nước ta, dưới triều Trần, con cháu
nhà vua chỉ được lấy người trong Hoàng tộc (lấy sang họ khác sợ bị nạn ngoại
thích cướp ngôi). Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn lấy Thiên Thành công chúa, tức
là cô ruột của mình. Vua Trần Thánh Tông lấy Thiên Cảm Hoàng hậu, tức chị con
bác ruột. Vua Trần Minh Tông lấy Lệ Thánh Hoàng hậu, tức con chú ruột, đều là
cháu nội vua Trần Nhân Tông vv...
Còn trong dân gian từ triều Lê về sau, nếu
trong họ nội thân cùng quê mà lấy nhau gọi là hôn thú, họ hàng không chấp nhận.
Nếu cùng họ nhưng đã xa đời, thuộc chi khác nhau hay đã xa quê (gọi là biệt tổ
ly tông) thì vẫn lấy nhau được. Thời xưa, do trọng nam khinh nữ, hoặc thiếu hiểu
biết về gien di truyền, nên anh chị em con cô, cậu ruột coi như khác họ vẫn
có quyền làm thông gia với nhau. Ca dao tục ngữ trong dân gian còn ca ngợi trường
hợp cháu cậu mà lấy cháu cô, coi như "Thóc lúa trong bồ, giống má nhà
ta".
Nhưng di truyền học đã khẳng định rằng người
có chung huyết thống mà có con với nhau thì qua nhiều đời dòng giống bị thoái
hoá, có trường hợp bị quái thai, vì vậy anh em họ lấy nhau, kể cả họ nội hay họ
ngoại đều không có lợi.
Luật pháp nước ta qui định cùng chung huyết
thống ba đời, kể cả bên bố hay bên mẹ, đều không được lấy nhau.
6. Sự tích tơ hồng
"Tơ hồng Nguyệt lão thiên tiên" dựa
theo tích Vi Cố gặp ông lão trong một đêm trăng, ngồi kiểm sách hướng về phía mặt
trăng, sau lưng có cái túi đựng đầy dây đỏ. Ông lão bảo cho biết đây là những
văn thư kết hôn của toàn thiên hạ. Còn những dây đỏ để buộc chân những đôi trai
gái sẽ thành vợ thành chồng. Một hôm, Vi Cố vào chợ gặp một bà già chột mắt ẵm
đứa bé đi qua. Bỗng ông già lại hiện lên cho biết đứa bé kia sẽ là vợ anh. Vi Cố
giận, bảo đày tớ tìm giết đứa bé ấy đi. Người đầy tớ lẻn đâm đứa bé giữa đám
đông rồi bỏ trốn. Mười bốn năm sau, quan Thứ Sử Trương Châu là Vương Thái gả
con gái cho Vi Cố. Người con gái dung nhan tươi đẹp, giữa lông mày có đính một
bông hoa vàng. Vi Cố gạn hỏi, vợ mới bảo: Thuở còn bé, một bà vú họ Trần bế vào
chợ bị một tên cuồng tặc đâm phải. Vi Cố hỏi: Có phải bà vú đó chột mắt không?
người vợ bảo: Đúng thế! Vi Cố kể lại chuyện trước, hai vợ chồng càng quý trọng
nhau cho là duyên trời định sẵn.
Mẩu chuyện vui: Tình yêu làm cho con người
lú lẫn.
..."Tâu Thượng đế, theo hạ thần thì
thượng đế không cần đòi lại trí khôn của con người. làm như thế không khỏi mang
tiếng là trời nhỏ nhen. Điều mà thượng đế nên làm là hạn chế trí khôn của con
người."
-"Bằng cách nào"?
-"Chỉ có tình yêu-Không có gì làm con
người lú lẫn đi như trong tình yêu. Trời chỉ cần phái một vị thần mang vòng dây
xuống trần, cứ đôi trai gái nào ở gần nhau thì quăng cho một vòng. Người nào
càng thông minh thì cần quăng thêm cho nhiều vòng. Con người chỉ luẩn quẩn
trong những vòng ấy mà chẳng bao giờ nghĩ tới chuyện lên quấy nhiễu nhà trời nữa".
Trời khen "Thật là diệu kế"!, bèn
truyền cho ông tiên già mang những chiếc vòng của trời xuống trần gian.
Từ ngày bị ông tiên già khoác vào người
mình những vòng dây tình ái, con người chỉ luẩn quẩn với nhau, không còn nghĩ tới
chuyện đánh nhau với trời nữa. Ông tiên già ấy được gọi là ông "Tơ" .
7. Tục thách cưới hay dở ra sao ?
Đã "Thách" là dở hoặc dở nhiều mà
hay ít. Thời nay tôn trọng tự do luyến ái hôn nhân, luật hôn nhân trong chế độ
mới đã giải phóng cho nam nữ thanh niên, nhưng luật tục còn gò bó, trói buộc.
thách cưới cũng là một lệ tục lạc hậu rơi rớt lại, trói buộc cả nhà trai lẫn
nhà gái, có khi làm cho chàng rể phải bỏ cuộc mà nỗi thiệt thòi nhất lại rơi
vào thân phận người con gái, dẫu sao cũng mang tiếng một đời chồng, dẫu sao
cũng làm cho những chàng trai khác phải ngại, xui nên phận hẩm duyên hiu. Ngay
thời trước cũng đã có câu: "Giá thú bất luận tài". Đáng lẽ nên vợ nên
chồng, thành gia thành thất, là mừng cho cả hai gia đình, nhưng gặp phải một
vài bà cô, ông bác bên nhà gái khó tính, thách cưới nào quần áo, nón dép, nào
rượu bánh cau trầu, che thuốc, nào nếp tẻ, lợn gà, nào nhẫn xuyến, hoa tai, tiền
mặt, lại còn tính đủ cỗ dâu cỗ cưới bao nhiêu mâm, nên nhà trai phải bỏ cuộc.
Cũng có đám nhà trai phải chạy ngược chay xuôi, lo xong việc rồi kéo cày trả nợ;
song, ngay từ buổi thành hôn, nghĩa vợ chồng, tình thông gia đã bị sứt mẻ, đó
là mầm mống gây nhiều bất trắc về sau.
Cũng có trường hợp, nhà gái túng thiếu
không đủ tự lực cung cấp cho đủ cái lệ làng "Trả nợ miệng", đòi hỏi
nhà trai phải lo chu toàn. Cũng có trường hợp, bố mẹ cô dâu còn phải xuất ra gấp
năm gấp mười lần và sau khi thành thân còn cho con gái, con rể nhiều thứ, nhưng
cũng thách cưới cao để tránh tiếng xì xào, đàm tiếu, cho rằng con mình dở duyên
rồi, nên phải cho không.
"Hay ít" là để dành cho những gia
đình có học thức, không thách tiền, thách của mà thách chữ nghĩa văn chương với
ý đồ chọn rể con nhà gia thế, với hy vọng tương lai con mình còn được "Lọng
anh đi trước võng nàng theo sau" chứ không đến nỗi phải rơi vào những anh
chàng "Vai u thịt bắp" nơi "Nước mặn đồng chua"
8. Bánh su sê hay bánh phu thê?
Trong lễ cưới có nhiều lễ vật, nhưng không
thể thiếu bánh "Su sê", nguyên xưa là bánh "Phu thê", một số
địa phương nói chệch thành bánh "Su sê".
Bánh su sê làm bằng bột đường trắng, dừa, đậu
xanh và các thứ hương ngũ vị, nặn hình tròn, bọc bằng hai khuôn hình vuông úp lại
với nhau vừa khít, khuôn làm bằng lá dừa, lá cau hoặc lá dứa, vỏ để nguyên
không luộc để giữ màu xanh thắm.
Sở dĩ gọi là bánh phu thê (chồng vợ) vì đó
là biểu tượng của đôi vợ chồng phận đẹp duyên ưa: vuông tròn, trong trắng mềm dẻo,
ngọt ngào, thơm tho, xanh thắm, đồng thời cũng là biểu tượng của đất trời (trời
tròn, đất vuông) có âm dương ngũ hành: Ruột trắng, nhân vàng, hai vỏ xanh úp lại
buộc bằng sợi dây hồng.
9. Tiền nạp theo (hay treo) là gì?
Tiền "cheo" là khản tiền nhà trai
nạp cho làng xã bên nhà gái. Trai gái cùng làng xã lấy nhau cũng phải nạp cheo
song có giảm bớt. Xuất xứ của lệ "Nạp cheo" là tục "Lan
nhai" tức là tục chăng dây ở dọc đường hoặc ở cổng làng. Đầu tiên thì người
ta tổ chức đón mừng hôn lễ, người ta chúc tụng, có nơi còn đốt pháo mừng. Để
đáp lễ, đoàn đưa dâu cũng đưa trầu cau ra mời, đưa quà, đưa tiền biếu tặng. Dần
đần có những người làm ăn bất chính, lợi dụng cơ hội cũng chăng dây, vòi tiền,
sách nhiễu, trở thành tục lệ xấu. Vì thói xấu lan dần, gây nhiều cản trở, triều
đình phải ra lệnh bãi bỏ. Thay thế vào đó, cho phép làng xã được thu tiền cheo.
Khi đã nạp cheo cho làng, tức là đám cưới được làng công nhận có giấy biên nhận
hẳn hoi. Ngày xưa, chưa có thủ tục đăng ký kết hôn, thì tờ nạp cheo coi như tờ
hôn thú. Nạp cheo so với chăng dây là tiến bộ. Khoản tiền cheo này nhiều địa
phương dùng vào việc công ích như đào giếng, đắp đường, lát gạch, xây cổng
làng...Nhưng nhiều nơi chỉ cung đốn cho lý hương chè chén. Đã hơn nửa thế kỷ, lệ
này bị bãi bỏ rồi. Thanh niên ngày nay chỉ còn thấy bóng dáng của tiền cheo qua
ca dao- tục ngữ.
- Nuôi lợn thì phải vớt bèo
Lấy vợ thì phải nộp cheo cho làng.
Lấy vợ thì phải nộp cheo cho làng.
- Cưới vợ không cheo như tiền gieo xuống suối.
- Ông xã đánh trống thình thình
Quan viên mũ áo ra đình ăn cheo.
Quan viên mũ áo ra đình ăn cheo.
- Lấy chồng anh sẽ giúp cho
Giúp em...
Giúp em quan tám tiền cheo
Quan năm tiền cưới lại đèo buồng cau.
Giúp em...
Giúp em quan tám tiền cheo
Quan năm tiền cưới lại đèo buồng cau.
Thật quá cường điệu, Chứ tiền cheo không thể
vượt quá tiền cưới.
10. Những cách gỡ bí cho bạn trẻ khi lo
đám cưới
Đáng lẽ mừng đám cưới như tục lệ trói buộc
thành ra lo đám cưới. Tục cũ đã truyền nhiễm lâu không dễ một mai đổi ngay được.
Vậy phải làm thế nào?
Để giúp các gia đình cưới dâu, một số gia
vùng nông thôn có tục góp lễ cưới: đầu năm gia đình báo cho họ hàng xóm giềng
biết dự định cưới dâu vào tháng nào, thông thường vào sau vụ thu hoạch. Lần lượt
các gia đình đóng góp các khoản gạo nếp, gạo tẻ, đậu xanh, rượu hoặc tiền theo
định lượng. Còn lợn gà thì gia đình nào tự liệu cho gia đình ấy. Tục góp cưới
cũng giống như hội tương tế tương trợ, hội cày cấy, hội lợp nhà... luân
phiên các gia đình. Đây là một tục hay, cùng nhau lo dần đến lượt mình đỡ
phải lo những khoản lớn. Tiền, quà cưới của khách, bạn đưa tới thực chất cũng
là hình thức góp lễ cưới, nhưng không chủ động được kế hoạch, thứ có không cần,
thứ cần không có, thành ra tốn kém. Lệ chơi họ ngày nay, chung vốn để kinh
doanh buôn bán cũng là xuất phát từ hình thức góp tiền nhau để làm nhà cưới vợ,
tậu trâu bò ở nông thôn. Vì xuất phát từ họ hàng giúp nhau nên mới gọi là chơi
họ. Nếu Đoàn Thanh niên địa phương nào vững mạnh, cán bộ đoàn công tâm liêm khiết
tháo vát, tổ chức "Hội chơi họ cưới vợ" có kế hoạch quản lý kinh
doanh sử dụng phân phối chặt chẽ, ắt được nhiều bạn thanh niên hưởng ứng, tham
gia...Bước đầu cũng đã có một số địa phương tổ chức "Dịch vụ đám cưới"
như mua sắm cho thuê quần áo cưới, bát đĩa, ấm chén bàn ghế, phông màn, tổ chức
trang trí, chụp ảnh, ca nhạc...vừa kinh doanh gây quỹ, vừa phục vụ thuận tiện,
có chế độ ưu đãi với người góp cổ phần,với Đoàn viên.
11. Cô dâu trước khi về nhà chồng phải
có những thủ tục, động tác gì ?
Khi nhà trai bắt đầu đến đón dâu thì cô dâu
cùng với chú rể đến trước bàn thờ gia tiên, khấu đầu làm lễ, tự khấn niệm xin tổ
tiên chấp nhận kể từ nay nên vợ nên chồng, phù hộ cho trăm năm duyên ưa phận đẹp,
cầm sắt giao hoà. Cũng có thể nhờ gia trưởng khấn hộ cho có bài bản hẳn hoi. Lễ
xong, hai người đưa hộp trầu, bao thuốc, đi mời chào thân nhân, khách, bạn khắp
một lượt, người nhà sau, những đám cưới có tổ chức thường đã có sự sắp xếp vị
trí sẵn. Trong khi chào mời, cô dâu phải giới thiệu cho chàng rể biết mối quan
hệ để biết cách xưng hô.
Sau cùng, trước khi bước ra cửa để về nhà
chồng là lễ tạ cha mẹ: Cha mẹ ngồi sẵn một phía ở cửa chính, nếu ông bà nội ngoại
còn thượng tại có đến dự thì ông bà cũng ngồi chung một phía, nhưng ở ghế cao
hơn. Thời xưa cả đôi tân hôn phải lạy hai lạy, ngày nay châm chước, cúi đầu
cung kính "Xin phép ông bà, cha mẹ con về nhà chồng", "Xin phép
ông bà, cha mẹ con xin đón em X về". Lúc đó, cha mẹ ban phát cho con gái,
con rể một vật gì đó làm kỉ niệm, có thể là nột cái bút, một gương soi nho nhỏ,
một cuốn sách hoặc một chiếc khăn, chiếc quạt.... Nhà giầu còn cho thêm hoa
tai, nhẫn cưới hoặc quan tiền... (Chú ý, những thứ này nhà trai đã đưa đến hôm
lễ nạp tài. Trong gói quà của bà mẹ cho con gái có cái châm cài tóc, hoặc bảy
chiếc kim đính tóc hoặc kim khâu gói trong khăn vuông).
Đối với ông bà cũng có những động tác tương
tự.
12. Lễ xin dâu có những ý nghĩa
gì?
và thủ tục tiến hành.
và thủ tục tiến hành.
Lễ này rất đơn giản: Trước giờ đón dâu, nhà
trai cử một hai người, thường là bà bác, bà cô, bà chị của chú rể đưa một cơi
trầu, một be rượu đến xin dâu, báo trước giờ đoàn đón dâu sẽ đến, để nhà gái sẵn
sàng đón tiếp.
Phong tục này có nhiều ý nghĩa hay:
Mặc dù hai gia đình đã quy ước với nhau từ
trước về ngày giờ và thành phần đưa đón rồi, nhưng để đề phòng mọi sự bất trắc,
mọi tin thất thiệt, nên mới định ra lễ này, biểu hiện sự cẩn trọng trong hôn lễ.
Thời gian này chú rể và cha mẹ chú rể rất bận
rộn không thể sang nhà gái, nên nhờ người đại diện sang báo trước như bộ phận
"Tiền trạm".
Để trong trường hợp vạn nhất hoặc do thời
tiết, hoặc do trở ngại giao thông, gần qua giờ quy ước mà đoàn đón dâu chưa đến,
nhà gái biết để chủ động làm lễ gia tiên hoặc phái người sang nhà trai thăm dò.
Trường hợp hai gia đình cách nhau quá xa hoặc
quá gần, hai gia đình có thể thoả thuận với nhau miễn là bớt lễ này, hoặc nhập
lễ xin dâu và đón dâu làm một.
Cách nhập lễ xin dâu và đón dâu tiến hành
như sau:
Khi đoàn đón dâu đến ngõ nhà gái, đoàn còn
chỉnh đốn tư trang, sắp xếp lại ai đi trước, ai đi sau, trong khi đó một cụ già
đi đầu họ cùng với một người đội lễ (một mâm quả trong đựng trầu cau, rượu...
)vào trước,đặt lên bàn thờ, thắp hương vái rồi trở ra dẫn toàn đoàn vào làm lễ
chính thức đón dâu. Lễ này phải tiến hành rất nhanh. Thông thường nhà gái vái
chào xong, chủ động xin miễn lễ rồi một vị huynh trưởng cùng ra luôn để đón
đoàn nhà trai vào.
13. Mẹ chồng làm gì khi con dâu bắt đầu
về nhà?
Phong tục ở mỗi địa phương một khác, trái
ngược nhau nhưng đều có ý nghĩa hay:
Ngày xưa ở nhiều địa phương Nghệ An, Hà
Tĩnh có lệ tục mẹ chồng ra cất nón cho con dâu:
Nhà trai đặt sẵn trước ngõ một cái nồi đồng,
một cái gáo, trong nồi đặt sẵn một quan tiền đồng và đựng đầy nước trong. Cô
dâu vào đến cổng dùng gáo múc nước rửa mặt mũi, chân tay, mẹ chồng bước ra cất
nón cho con dâu. Con dâu, một tay cầm lấy quan tiền, một tay vẫn cầm quạt che mặt.
Mẹ chồng dắt con dâu vào nhà đặt quan tiền và cái quạt lên bàn thờ, cúi đầu lễ
gia tiên (bốn lạy ba vái theo tư thế của nữ). Sau đó mẹ chồng dắt cô dâu cầm cả
tiền và quạt vào buồng. Trong buồng đã chuẩn bị sẵn trầu nước hoa quả, giường
chiếu mới. Đôi chiếu trải úp vào nhau, do một người thân trong họ có tuổi tác,
vợ chồng song toàn, con cháu đông, làm ăn nên nổi, được gia đình mời đến trải
chiếu; nếu mẹ chồng có đủ tiêu chuẩn trên thì mẹ chồng trực tiếp dọn giường trải
chiếu, nhưng bố chồng thì không được. Khi con dâu nghỉ ngơi xong, khăn yếm chỉnh
tề mới bưng hộp trầu ra chào họ. Trường hợp mẹ chồng đã mất thì một bà cô hay
bà dì thay thế.
Phong tục này có nhiều ý nghĩa:
- Thời xưa, con dâu trước khi về làm dâu, còn hoàn toàn xa lạ, bỡ ngỡ, chưa biết đâu là buồng đâu là bếp, ai là bố mẹ chồng. Trừ trường hợp xóm giềng quen biết nhau từ trước không tính, là thân phận con gái chưa cưới đã về nhà trai thì bị dư luận gièm pha là con nhà hư đốn. Có người chồng lại rụt rè e lệ, có trường hợp trước lễ cưới chưa hề tỏ mặt nhau, vậy nên mẹ chồng niềm nở ra đón dâu, dắt dâu vào nhà là hay, là phải lẽ. Mới bước về nhà chồng đã được tổ tiên, ông bà, cha mẹ chồng ban phước lộc, dồi dào như nước quan tiền là biểu tượng vốn liếng của riêng mà mẹ chồng trao cho.
Nhiều địa phương lại có tục khác: Khi con dâu vừa vào đến nhà thì mẹ chồng cầm chiếc bình vôi tạm lánh sang hàng xóm ít phút.
Tục đó cũng có ý nghĩa hay: Tức là mẹ chồng đã xác định vai trò, trách nhiệm con dâu sẽ về làm chủ, mẹ chồng sẵn sàng trao quyền công việc trong nhà trong cửa cho con dâu, nhưng không phải trao toàn quyền đẩy hết trách nhiệm mà bà vẫn là người nắm quyền điều hành, vì bình vôi là vật tượng trưng cho bà Chúa trong nhà.
- Thời xưa, con dâu trước khi về làm dâu, còn hoàn toàn xa lạ, bỡ ngỡ, chưa biết đâu là buồng đâu là bếp, ai là bố mẹ chồng. Trừ trường hợp xóm giềng quen biết nhau từ trước không tính, là thân phận con gái chưa cưới đã về nhà trai thì bị dư luận gièm pha là con nhà hư đốn. Có người chồng lại rụt rè e lệ, có trường hợp trước lễ cưới chưa hề tỏ mặt nhau, vậy nên mẹ chồng niềm nở ra đón dâu, dắt dâu vào nhà là hay, là phải lẽ. Mới bước về nhà chồng đã được tổ tiên, ông bà, cha mẹ chồng ban phước lộc, dồi dào như nước quan tiền là biểu tượng vốn liếng của riêng mà mẹ chồng trao cho.
Nhiều địa phương lại có tục khác: Khi con dâu vừa vào đến nhà thì mẹ chồng cầm chiếc bình vôi tạm lánh sang hàng xóm ít phút.
Tục đó cũng có ý nghĩa hay: Tức là mẹ chồng đã xác định vai trò, trách nhiệm con dâu sẽ về làm chủ, mẹ chồng sẵn sàng trao quyền công việc trong nhà trong cửa cho con dâu, nhưng không phải trao toàn quyền đẩy hết trách nhiệm mà bà vẫn là người nắm quyền điều hành, vì bình vôi là vật tượng trưng cho bà Chúa trong nhà.
14. Tại sao mẹ cô dâu kiêng không đi đưa
dâu?
Trong chế độ phong kiến cũ, hôn nhân cưỡng
ép, thường là cha mẹ đặt đâu, con ngồi đấy. Thực ra, trong nhiều gia đình, người
cha quyết định mọi việc, người mẹ chỉ biết tuân theo. Vì thế đã xảy ra một số
trường hợp oái oăm: Ngày con gái vu quy đáng lẽ là ngày vui nhất trong đời
nhưng người thì khóc lóc buồn tủi vì bị ép buộc, người thì lo sợ cảnh làm dâu,
làm vợ, từ tấm bé chưa rời mẹ, nay tự nhiên mẹ con xa nhau; mẹ thương con còn
thơ dại, cũng mủi lòng sụt sùi khóc. Thế là, trong khi hai họ đang vui mừng yến
ẩm ở nhà ngoài thì hai mẹ con lủi thủi, cắp nón ra về. Tan tiệc, nhà trai chẳng
tìm thấy cô dâu đâu nữa. Qua một vài đám đại loại như vậy người ta rút kinh
nghiệm không nên để mẹ cô dâu đi đưa dâu, dần dần bắt chước nhau, trở thành tục
lệ.
Một vài địa phương, cả bố cô dâu cũng không
đi đưa dâu với lý do con mình đã gả bán cho người. Tuy rằng trong văn sách có
ghi "Giá thú bất luận tài" nghĩa là không bàn đến tiền tài trong việc
cưới hỏi, nhưng không hiểu vì sao trong ngôn ngữ Việt Nam lại kết hợp "Gả
bán" liền nhau.
Thời nay hôn nhân tự do, trai gái tìm hiểu,
yêu nhau kết hôn trên cơ sở tình yêu đôi lứa, cha mẹ chỉ tham gia góp ý, hướng
dẫn, vậy thì cha mẹ có nên đến dự lễ vui của hai con không? Đã có nhiều đám cưới
ngày nay bỏ tục kiêng này.
15. Tại sao trong gói quà mẹ cho con gái
trước giờ vu quy có một chiếc trâm hay bảy chiếc kim?
Chúng tôi chưa được biết một tài liệu thành
văn nào nói về tục này, có lẽ vì các cụ nhà nho ngày xưa đã cầm bút là phải viết
những lời thanh nhã. Tục này chỉ là một thứ bí truyền do người mẹ thủ thỉ
"tâm sự" ngầm với con gái vào buổi trước khi về nhà chồng. Thời trước,
cô dâu quấn khăn nhiễu trên đầu, có đính mấy chiếc kim trên khăn là đủ hiểu rồi.
Vì không có tài liệu thành văn, vì có những trường hợp mẹ mất sớm hoặc đám cưới
xa quê vắng mẹ, nên nhiều bà mẹ thời nay (vốn là cô dâu ngày trước) không biết
để truyền tiếp cho con gái. Xuất sứ của tục này là đề phòng tai biến "Phạm
phòng". "Phạm phòng"là gì? Nói thô tục là chết ngay trên bụng vợ
ngay khi quan hệ vợ chồng. Ca dao tục ngữ có câu "nhất phạm phòng, nhì
lòng lợn" có nghĩa là: Được ăn lòng lợn ngon miệng, dẫu chết cũng sướng.
Chàng rể qua mấy ngày đêm lo lắng, chạy ngược
chạy xuôi, bận rộn, vất vả, đêm tân hôn là đêm xao xuyến, rạo rực nhất, lại
thêm mấy chén rượu ngà ngà say, đến một thời điểm cảm xúc quá đà, nếu người có
thể chất và tâm thần suy tổn nhiều thì lúc xuất tinh, thần kinh từ trạng thái
hưng phấn quá độ chuyển thành ức chế quá độ, dễ bị phạm phòng, nếu người vợ
không biết xử lý kịp thời có thể người chồng chết trên bụng vợ. Hầu như không
có trường hợp người phụ nữ bị phạm phòng.
Trong lúc giao hợp, cửa buồng đóng kín,
thân thể loã lồ, lại thêm tâm lý e thẹn xấu hổ, sợ hãi, nếu người vợ thả người
chồng ra, để dương vật thoát ra ngoài, mất sự điều hoà khí âm khí dương thì khó
lòng cứu chữa.
Lúc đó, sẵn có cái trâm cài trên đầu hoặc mấy
chiếc kim đính ở vành khăn, người đàn bà một tay vẫn ôm riết lấy phía dưới lưng
chồng một tay lấy chiếc trâm hoặc kim chích vào phía dưới hố xương chậu, phía
trên hậu môn, kích thích đến lúc nào người chồng tỉnh lại. Người con trai nào
có lông ở đít thì giật lông. Nếu chưa tỉnh thì tiếp tục châm kim, lấy mùi xoa
trắng hoặc lấy giấy bản chấm thử, hễ thấy có máu chảy là chữa được. Trong phòng
đôi tân hôn nên để ngọn đèn con nhằm tạo thêm khoái cảm, mặt khác cũng vì mục
đích đó nữa, nhưng vẫn chú ý phải ôm riết chồng trên bụng. Chúng tôi không đi
sâu vào lĩnh vực y dược, song có phương thuốc được lưu truyền trong dân gian: Cứt
chuột và lá hẹ giã nhỏ, người đàn bà ngậm rồi trúm vào miệng chồng, vì lúc đó
người chồng đang nằm sấp rất khó đổ thuốc.
Trường hợp nhẹ, người đàn ông vẫn còn tỉnh
nhưng cơ thể liệt nhược sau khi giao hợp, gọi là phòng thất, phải uống thuốc bổ
dương một thời gian sau mới hồi phục sức khoẻ.
Còn tại sao lại 7 chiếc kim: Theo quan niệm
cổ truyền " Nam thất nữ cửu" (đàn ông 7 vía, đàn bà 9 vía). Vì để
phòng xa , dùng cho con rể nên bà mẹ vợ chỉ đưa 7 chiếc kim - chứ không phải
dùng cho con gái vì con gái không bị phạm phòng.
Trong hàng vạn trường hợp mới có một trường
hợp là phạm phòng, nhưng các bạn trẻ cũng nên biết trước để khi ngộ sự biết chủ
động xử lý. Điều cần thiết là phải cùng nhau hiểu biết, thông cảm mà phòng ngừa,
nhất là trong tuần trăng mật hoặc vợ chồng cách xa nhau lâu ngày về gặp nhau. Các
bạn gái vì e thẹn xấu hổ nhất thời mà mang lại mối ân hận suốt đời.
Giới thiệu thêm phương thuật chữa tai biến
phạm phòng:
Khi nam nữ giao hợp với nhau, khoái cảm lên
đến cực độ, tinh khí xuất quá nhiều, có thể chết (chết trên bụng vợ). Khi xảy
ra như thế, nhất thiết không được đẩy rời nhau ra (dù là xấu hổ cũng phải để
nguyên như tư thế đang giao hợp). Nếu đàn ông xuất tinh quá nhiều bị thoát, thì
người đàn bà phải chúm miệng thổi hơi nóng của mình vào miệng chồng, nếu đàn bà
bị thoát hết khí, thì đàn ông cũng làm như vậy, để tống hơi nóng của mình vào
miệng vợ. Tống hơi nóng như vậy mấy chục lần, dương khí sẽ dần trở lại. Trong
khoảnh khắc cấp bách giành giật giữa cái sống và cái chết như vậy, để bảo vệ điều
hoà hai khí âm dương, chẳng những không được hoảng hốt rời khỏi giường, mà
không để cho dương vật thoát ra khỏi âm hộ, nên phải ôm chặt lấy phần nửa mình
phía dưới, Người đã ngất lịm rồi không biết gì nữa, hoàn toàn phải do người sống
chủ động ôm riết lấy, để cho khí không tuyệt hẳn, phải tống khí liên tục cho đến
khi sinh khí của người kia tỉnh lại mới thôi. Cách tống khí: Phải chúm miệng lại,
đưa được khí từ hạ đan điền(1) lên, truyền qua miệng tống khí vào đến yết hầu
người kia theo nhịp thở. Cách này cả trai và gái đều nên biết. Sau khi dương
khí đã hồi phục phải dùng bài "Nhân sâm phụ tử thang"(2). Nếu nhà
nghèo không có nhân sâm, thì cấp tốc dùng 4 lạng hoàng kỳ, 2 lạng đương quy, 5
đồng cân phụ tử, sắc uống cũng có thể cứu sống được. Trường hợp người đàn ông
xuất tinh quá nhiều khí hết, mà đã nhỡ đẩy ra rồi, thì phải cấp tốc vực ngồi dậy
ôm choàng lấy mà tống khí vào miệng, nếu khí qua miệng khó vào thì dùng ống
thông hơi hai đầu đút vào miệng mà thổi, miễn sao hơi vào được qua cuống họng.
Có thể mượn người đàn bà, con gái mạnh khoẻ khác hà hơi, không nhất thiết phải
là người vợ hoặc người đàn bà vừa giao hợp. Đó là cách lấy người để chữa người,
khả năng sắp chết vẫn cứu sống được.
(1) Hạ đan điền: vùng bụng dưới rốn.
(2) Nhân sâm phụ tử nhang: Phụ tử: 1 đồng cân. Phục linh: 7,5 phân. Nhân sâm: 1 đồng cân. Bạch truật: 1 đồng cân. Bạch thược: 1,5 đồng cân
(2) Nhân sâm phụ tử nhang: Phụ tử: 1 đồng cân. Phục linh: 7,5 phân. Nhân sâm: 1 đồng cân. Bạch truật: 1 đồng cân. Bạch thược: 1,5 đồng cân
16. Tại sao phải có phù dâu
Tục lệ xưa cần có phù dâu vì hôn ngân cưỡng
ép, do cha mẹ định đoạt, nhiều nơi lại có nạn tảo hôn, thông thường thì "Nữ
thập tam nam thập lục", con giá mười ba tuổi về nhà chồng đã biết gì đâu!
do đó cô dâu phải có người dẫn dắt. Người dắt cô dâu gọi là phù dâu.
Ngày xưa phù dâu phải là người cô, người dì
hay chị em thân thiết của cô dâu, có khả năng thuyết phục, bày vẽ cho cô dâu,
được cô dâu kính nể, mến phục, được bố mẹ cô dâu ủy thác. Người phù dâu phải là
người may mắn, tốt phúc, duyên ưa, phận đẹp, con gái lành mạnh ngoan ngoãn, gia
đình êm ấm, đề huề có thể truyền kinh nghiệm làm dâu, làm mẹ, làm vợ cho em,
cho cháu mình. Phù dâu nhiều khi còn phải ở lại năm bảy ngày sau để cho cô dâu
đỡ buồn và để chỉ bảo kinh nghiệm. Thông thường phù dâu cũng trở lại với dâu rể
trong lễ lại mặt.
Đám cưới ngày xưa phải có phù đâu, không định
lệ, và cũng không có danh từ "Phù rể". Đám cưới ngày nay, nhiều nơi
có cả phù dâu, phù rể, có đám mời đến năm sáu đôi phù đâu phù rể toàn là trai
thanh, gái lịch, chưa vợ chưa chồng. Có lẽ chủ yếu để cô dâu thêm bạn, chú rể
thêm bầu. Hay phải chăng ngày nay chàng rể bẽn lẽn e thẹn hơn xưa, nên phải có
người dẫn dắt. Hay đám cưới trước thường sinh ra nhiều đám cưới sau nên phải
chăm lo đào tạo những cô dâu, chú rể tương lai.
17. Lễ lại mặt có ý nghĩa gì?
Lễ thành hôn, tơ hồng, hợp cẩn xong xuôi,
hai vợ chồng tân hôn trở về nhà gái mang theo lễ vật để tạ gia tiên ông bà cha
mẹ, đi chào họ hàng thân nhân bên nhà gái sau đó đón bố mẹ và vài thân nhân
sang nhà chú rể. Kể từ buổi đó, mẹ cô dâu mới chính thức tới nhà chú rể và nhà
thông gia, vì trong lễ cưới, mẹ cô dâu (có nơi cả bố) không đi đưa dâu. Lễ lại
mặt thường tiến hành vào ngày thứ hai hoặc thứ tư sau ngày cưới (gọi là nhị hỷ
hoặc tứ hỷ) tuỳ theo khoảng cách xa gần và hoàn cảnh cụ thể mà định ngày. Thành
phần chủ khách rất hẹp, chỉ gói gọn trong phạm vi gia đình.
Phỏng theo tục cổ Trung Quốc: nếu trong lễ
lại mặt, có cái thủ lợn cắt lỗ tai tức là ngầm báo với nhà gái rằng nhà trai trả
lại, vì con gái ông bà đã mất trinh (Đêm tân hôn có lót giấy bản, gọi là giấy
thám trinh, để xem người con gái còn trinh tiết hay không. Nếu còn trinh thì
trên giấy bản sẽ có mấy giọt máu. Mã Giám Sinh sau khi cưỡng ép phá trinh nàng
Kiều xong dùng "Nước vỏ Lựu", "Máu mào gà" hòng lường gạt
làng chơi tưởng nhầm là Kiều vẫn còn trinh).
Trường hợp hai nhà xa xôi cách trở, ông già
bà lão thì nên miễn cho nhau, cô dâu chú rể nếu bận ông tác cũng nên được miễn
thứ. Nếu điều kiện cho phép thì nên duy trì, vì lễ này mang nhiều ý nghĩa tốt đẹp:
-Nhắc nhủ con đạo hiếu, biết tạ ơn sinh
thành, coi bố mẹ vợ cũng như bố mẹ mình.
-Thắt chặt và mở rộng mối quan hệ thông
gia, họ hàng ngay từ buổi đầu, tình cảm được nhân đôi.
- Hai gia đình cùng trao đổi rút kinh nghiệm
về việc tổ chức hôn lễ và bàn bạc về trách nhiệm của hai bên bố mẹ trong việc
tác thành cuộc sống cho đôi trẻ trong tương lai.
18. Trả lời câu hỏi không rõ câu hỏi
Tại sao kỳ quặc thế? Vì các bạn trẻ muốn hỏi
nhưng ngại không đặt thành câu hỏi, hoặc không biết để mà hỏi vì những vấn đề
này thời trước chỉ do người mẹ thầm với con gái, người đàn ông chỉ thầm hiểu mà
không bao giờ nói tới. Đó là những bí mật trong phòng giữa đôi trai gái. Chúng
tôi cũng chỉ xin nói thầm với các bạn trẻ, xin chớ hiểu lầm là chuyện khiêu
dâm, thiết nghĩ vì hạnh phúc đôi lứa, vì tương lai nòi giống, trước khi thành
hôn cần có những kiến thức sơ đẳng:
Tuổi dậy thì từ lứa tuổi nào? Có những biểu
hiện gì về tâm sinh lý? " Nữ thập tam nam thập lục". Theo đánh giá của
các cụ ngày xưa, gái mười ba trai mười sáu đúng tuổi dậy thì. Trong tuổi phát dục
đó, cơ thể lớn nhanh như thổi, chỉ đầu năm đến cuối năm đã biến đổi rất nhiều:
má hồng, ngực nở, mông phát triển, nhú âm mao, nam mọc ria mép, một số thì mặt
nổi trứng cá, nữ đã hành kinh, có tâm lý e thẹn khi tiếp xúc với người khác giới,
ánh mắt tế nhị kín đáo, kể cả tiếp xúc với người thân trong gia đình nhưng khác
giới đã bắt đầu có sự ngăn cách. Cả nam và nữ ở tuổi này đã ham làm dáng. Có
trường hợp tuổi dậy thì đến sớm hơn hoặc muộn hơn vài năm.
Thời xưa, tảo hôn, có cô gái mười ba tuổi
đã bắt đầu sinh nở. Nên chú ý, mặc dù con gái đã có dục tính nhưng giao hợp sớm
cơ thể sẽ suy nhược nhanh chóng dẫn tới hậu quả làm cho nòi giống bị suy thoái.
Trai gái giao hợp là thuận theo quy luật điều
hoà âm dương nhưng chỉ nên khi nào cả hai bên đều có khoái cảm mạnh. Người đàn
bà thường khoái cảm chậm hơn đàn ông, các bạn trai nên chú ý kiên trì chờ đợi,
kích dục nhẹ nhàng, đừng để xảy ra tâm lý lo sợ. Một đặc điểm nữa là khoái cảm
đàn bà đến chậm hơn nhưng lâu hơn vậy nên có trường hợp người đàn bà chán nản
vì người đàn ông không đáp ứng được yêu cầu sinh lý, có khi dẫn tới ngoại tình
hoặc ly hôn.
Vì hạnh phúc lâu dài, nhiều khi người đàn
ông biết tự kiềm chế. Ví dụ trường hợp vợ chồng xa vắng lâu ngày gặp nhau, gặp
phải thời kỳ hành kinh của vợ, có khi người vợ nể chồng phải chiều theo ý chồng
nhưng rất có hại đến vệ sinh phụ nữ. Trong trường hợp mới sinh nở cũng vậy.
Người đàn bà có thai gần tới kỳ sinh nở thì
chẳng những đàn ông mà đàn bà cũng vậy, phải tự kiềm chế dục cảm, tốt nhất là
nên tạm thời dừng lại để bảo vệ cho sản phụ và thai nhi:
Nam nữ thanh niên chưa lấy vợ lấy chồng, hoặc
tình duyên không mãn nguyện thường có thói thủ dâm để đạt khoái cảm nhất thời
nhưng rất hại cho sức khoẻ lâu dài về sau. Nến biết trước để tránh hậu quả
không hay, nhất là đối với nam giới.
Trước lúc động phòng, cả nam và nữ đều phải
sạch sẽ, tâm hồn thư thái, kiêng kỵ lúc mới lao động nặng nhọc hoặc mới đi xa về
chưa kịp nghỉ ngơi.
Coi việc hiểu biết về những kiến thức vệ
sinh giao hợp là cần thiết, vợ, chồng nên nhỏ nhẹ tâm tình, chớ coi đó là chuyện
dâm ô.
19. Khi người đàn bà tái giá cần có những
thủ tục gì?
Đàn ông lấy vợ gọi là thú, đàn bà lấy chồng
gọi là giá. Có nhiều trường hợp đàn bà phái tái giá: Một là duyên không ưa, phận
không đẹp phái ly hôn; hai là nửa đường đứt gánh, goá bụa khi tuổi còn xoan...
ở đây chúng tôi không nói đến sự khác
biệt giữa luật hôn nhân thời xưa và thời nay, và những quy định bất công về phụ
nữ thời phong kiến mà chỉ nói về phong tục, trong đó một số phong tục còn duy
trì tới nay:
-Cha mẹ chỉ gả bán một lần, lần sau không
tham gia cưới hỏi.
-Đàn bà goá, tục gọi là "Nạ dòng"
ít có trường hợp lấy được trai tân, phần lớn làm vợ kế hay vợ lẽ, nói chung là
chắp nối tơ duyên, "Rổ rá cạp lại", nên lễ cưới hỏi chỉ bó hẹp trong
phạm vi thân nhân gia đình và vài bà con xóm giềng.
20. Tại sao nạ dòng không lấy được trai
tơ?
Không phải tác giả đặt câu hỏi để giải đáp,
mà chính tác giả thắc mắc mong được giải đáp vì sao có sự bất công đó?
Ngày xưa những người đàn bà goá chồng hay bị
chồng bỏ thì chỉ còn cách lấy lẽ hay lấy kế, mặc dầu còn trẻ, còn xoan cũng ít
ai lấy được trai tân (trai tơ). Những ai là trai chưa vợ mà kết duyên với gái
đã có một đời chồng, dù ít tuổi hơn mình, cũng bị làng trên xã dưới cười chê.
Ngược lại có những đức lang quân đã ngoại tứ tuần, đã hai ba đời vợ vẫn lấy được
con gái tơ chỉ bằng tuổi con mình. Như vậy mà thiên hạ vẫn khen là đẹp đôi vừa
lứa.
Những người đàn bà duyên phận hẩm hiu, qúa
lứa lỡ thì, ngày xưa chỉ làm vợ lẽ nàng hầu, thời nay rất khó lấy chồng. Luật
hôn nhân phong kiến có nhiều điều bất công đối với phụ nữ, luật hôn nhân sau
Cách mạng đã thực hiện đúng nam nữ bình quyền, nhưng tập tục dư luận xã hội vẫn
còn bất công đối với nữ. Vậy muốn thực sự giải phóng phụ nữ, phụ nữ phải tự đấu
tranh đòi giải thoát khỏi những mặc cảm vô lý nói trên. Xin kiến nghị các cấp
lãnh đạo, trước hết là cán bộ đoàn thể phụ nữ hướng dẫn dư luận xoá bỏ dần những
mặc cảm bất công nói trên.
21. Quan hệ vợ cả vợ lẽ ra sao?
Ngoại trừ chế độ mẫu hệ, còn như trong chế
độ phụ hệ người đàn bà chẳng mấy khi có chồng cả, chồng lẽ; ngược lại đàn ông
năm thê bảy thiếp là chuyện thường, càng quyền quí cao sang càng lắm vợ: Minh Mạng
có 142 con, "Nhất dạ ngũ giao, tam hữu dựng" (trong một đêm ngủ với
năm bà thì ba bà có thai) còn bao nhiêu vợ thì không thể thống kê được. Nguyễn
Công Trứ 73 tuổi, lấy vợ lẽ thứ 10, đêm tân hôn cảm tác:
"Tân nhân dục vấn: Lang niên kỷ? -
Ngũ thập niên tiền nhị thập tam"
(Dịch nghĩa: Nàng muốn hỏi anh: chàng mấy
tuổi - Năm mươi năm trước mới hăm ba)
Đạo Thiên chúa chỉ cho phép con chiên một vợ
một chồng.
Thông thường vợ cả lấy trước, vợ lẽ lấy
sau. Nhưng có trường hợp người con trai làm ăn xa nhà, tự ý lấy vợ, chưa được
cha mẹ và họ hàng chấp nhận, ở quê nhà cha mẹ đã dạm hỏi sẵn cho một cô vợ khác
bắt về cưới. Người vợ do cha mẹ cưới hỏi, dẫu rằng lấy sau vẫn là vợ cả. Người
vợ tự ý chọn, nếu sau này được cha mẹ chấp thuận, mặc dù con gái con trai đều
đã lớn, vẫn phải chịu phận làm em. Con vợ bé dẫu nhiều tuổi hơn vẫn phải chào đứa
con bà cả đang ăm ngửa bằng anh bằng chị. Trường hợp vợ cả chết sớm, không có
con trai thì con trai vợ kế đẻ sau vẫn là trưởng nam, là đích tôn thừa trọng chứ
con trai vợ lẽ vì phận thiếp không môn đăng hộ đối , không phải do ông bà trực
tiếp cưới hỏi nên không đủ quyền kế vị.
Muốn cho gia đình êm thấm, người chồng phải
khéo đối xử để vợ cả đi hỏi vợ lẽ cho chồng, thì người vợ lẽ và bố mẹ cô ta mới
yên tâm.
22. Nên nhìn nhận vấn đề ly hôn như thế
nào?
Nhiều cụ cao tuổi thường phàn nàn: Thời này
bọn trẻ yêu nhau quá dễ dàng nên bỏ nhau cũng dễ. Ngược lại lớp trẻ lại cho rằng:
Ngày xưa các cụ chẳng biết yêu đương là gì, lấy vợ lấy chồng thì sinh con đẻ
cháu, chứ mấy ai được hưởng hạnh phúc. Họ không bỏ nhau chẳng qua do lễ giáo và
phong tục xã hội trói buộc. Trai làm nên năm thê, bảy thiếp, gái chính chuyên
chức tiết một chồng. Chỉ có người đàn bà phải cam chịu thiệt thòi bị giam lỏng
chứ đàn ông không ưng vợ này thì lâý thêm vợ khác, chẳng cần phải ly hôn với vợ
cũ.
Tất nhiên trong chế độ cũ cũng như mới,
không ai khuyến khích việc ly hôn. Có những trường hợp quan hệ vợ chồng gặp nhiều
trắc trở, nhưng vì nghĩ đến tương lai của con cháu hoặc vì nguyên cớ này, lý do
nọ, họ đành chấp nhận nỗi thiệt thòi chung sống vì phận sự, mà thiếu tình yêu.
Không phải mọi trường hợp ly hôn đều đáng chê trách. Ngược lại có những vụ án sử
ly hôn được coi như trận thắng giải phóng cho cả hai bên. Ly hôn lại trở thành
cơ sở tái tạo hạnh phúc. Vậy ta không nên có thái độ nhìn nhận quá khắt khe đối
với mọi trường hợp ly hôn.
Tuy nhiên, ngày xưa các cụ thường có một
câu "Một ngày là nghĩa", thời nay quan hệ xã hội mới càng thêm tươi đẹp,
vậy nên đôi vợ chồng sau khi chia tay chớ nên coi nhau như thù địch, cho dù
duyên không ưa, phận không đẹp, và nên coi nhau như bạn bè. Bạn bè có thân mà
có sơ, vậy nên nhắn những ai sau này là đối tượng của người vợ hay người chồng
đã ly hôn chớ có ghen bóng ghen gió.
Còn con cái, do tình trạng ly hôn, tái thú,
tái giá, nên trong một gia đình có cả con anh, con tôi, con chúng ta. Chúng nó
đối xử với nhau hoà thuận là hiếm, mâu thuẫn với nhau là phổ biến. Điều đó đòi
hỏi người làm cha làm mẹ, làm dì ghẻ, bố dượng phải thu xếp sao cho công minh,
êm thấm mọi bề.
53. Thọ mai gia lễ là gia lễ nước ta hay
Trung Quốc
"Thọ mai gia lễ" là gia lễ nước
ta, có dựa theo Chu Công gia lễ tức gia lễ thời xưa của Trung Quốc nhưng không
rập khuôn theo Tầu. Mặc dầu gia lễ từ triều Lê đến nay có nhiều chỗ đã lỗi thời
nhưng khi đã trở thành luật tục, ăn sâu, bén rễ trong nhân dân, nên đến nay
trong Nam ngoài Bắc vẫn còn phổ biến áp dụng, nhất là tang lễ.
Tác giả của "Thọ mai gia lễ" là Hồ
Sỹ Tân (1690-1760) hiệu Thọ Mai người làng Hoàn Hậu, huyện Quỳnh Lưu, đậu Tiến
sĩ năm 1721 (năm thứ 2 triều Bảo Thái), làm quan đến Hàn lâm Thị chế.
Trong "Thọ mai gia lễ" có trích dẫn
một phần của Hồ Thượng thư gia lễ. Hồ Thượng thư tức Hồ Sỹ Dương (1621-1681)
cũng người làng Hoàn Hậu, đậu tiến sĩ năm 1652 tức năm thứ 4 triều Khánh Đức,
Thượng thư bộ Hình, tước Duệ Quận công.
54. Ba cha tám mẹ là những ai?
Theo "Thọ mai gia lễ":
Ba cha là:
- Thân phụ: Cha sinh ra mình.
- Kế phụ: Sau khi cha chết, mẹ lấy chồng khác, chồng mới của mẹ
là kế phụ hay, bố dượng.
- Dưỡng phụ: Bố nuôi.
Tám mẹ là:
- Đích mẫu: Vợ cả của bố.
- Kế mẫu: Khi còn nhỏ mẹ đã mất, cha lấy vợ khác để nuôi nấng
mình.
- Từ mẫu: Mẹ chết từ tấm bé, cha sai người vợ lẽ nuôi mình bú mớm.
- Dưỡng mẫu: Mẹ nuôi, cha mẹ nghèo cho mình để người khác nuôi.
- Xuất mẫu: Là mẹ sinh ra mình nhưng bị cha ruồng rẫy.
- Giá mẫu: là mẹ sinh ra mình, nhưng khi cha mất thì đi lấy chồng
khác.
- Thứ mẫu: Là mẹ sinh ra mình nhưng là vợ lẽ của cha.
- Nhũ mẫu: Mẹ vú, cho mình bú mớm từ khi còn tấm bé.
Trên đây là định nghĩa theo "Thọ mai
gia lễ", chưa nói đến những người đã lấy vợ lấy chồng thì cha mẹ vợ, cha mẹ
chồng cũng như cha mẹ mình. Vậy thì, còn ba loại nhạc phụ và tám loại nhạc mẫu.
Tất cả phải 6 cha,16 mẹ.
55. Chúc thư là gì?
"Chúc" là lời dặn dò, phó thác.
"Chúc thư" hay "Di chúc" là lời dặn dò của người chủ gia
đình, người lãnh đạo đất nước trước khi mất. Chúc thư, di chúc viết thành văn
bản có giá trị hành chính, pháp lý. Nếu không biết chữ, hoặc yếu quá không viết
được nữa thì nhờ người khác viết, đọc lại cho nghe rồi ký tên hoặc điểm chỉ
vào dưới. Di chúc của nhà vua thì gọi là di chiếu.
Nội dung chính của chúc thư thường là việc
chia gia tài. Nhà có bao nhiêu ruộng đất, nhà cửa, chia cho con trai con gái,
ai được hưởng khoảnh nào, mấy mẫu, mấy sào ở đâu, còn lại bao nhiêu dành cho
mẹ làm của dưỡng lão, giao người nào chăm nom. Nếu còn bao nhiêu nợ làng, nợ
họ cũng giao phó cho con nào phải đòi, phải trả. Quy định giành bao nhiêu làm
ruộng hương hỏa, giao cho con trưởng hoặc cháu đích tôn. Di chiếu của nhà vua
giao cho ai là đại thần có mệnh phò thái tử lên ngôi. Nếu ngôi thái tử chưa định
thì chuyền chỉ cho hoàng tử nào nối ngôi...
Thời nay, nam nữ bình quyền, nếu cha mất
trước đã có mẹ nắm toàn bộ quyền hành. Thời trước, người mẹ, người vợ sau 3
năm tang chồng nếu muốn tái giá thì đi tay không, nếu ở lại nuôi con cũng
không được nắm toàn quyền, còn phải lệ thuộc các ông chú, ông bác trong họ. Nếu
còn có nợ thì phải trả hết.
Thế nên, có những gia đình giàu có nhưng
vô phúc, bạc đức: Cha mẹ nằm xuống anh em đùn đẩy nhau, chưa lo việc chôn cất,
chỉ chăm chú tranh giành tài sản, để thiên hạ xỉ vả. Vì vậy, khi còn khoẻ,
các cụ đã phải lo xa: Chia gia tài trước, định trách nhiệm sẵn, mua sắm bộ hậu
sự (áo quan) có người còn dặn trước cả việc chôn cất, tang chế, cỗ bàn, đình
đám..
Trích di chúc của Chủ Tịch Hồ Chí
Minh:
Di chúc của Tam nguyên Yên Đổ:
|
56. Cư tang là gì ?
Thời xưa, dẫu làm quan đến chức gì, theo
phép nước, hễ cha mẹ mất đều phải về cư tang 3 năm trừ trường hợp đang bận việc
quân nơi biên ải hay đi sứ nước ngoài. Lệ này không quy định đối với binh lính
và nha lại. Nếu ai vì tham quyền cố vị, giấu diếm không tâu báo để về cư tang,
bị đàn hặc vì tội bất hiếu, sẽ bị triều đình sử phạt biếm truất. Trong thời
gian cư tang, lệnh vua không đến cửa.
Ba năm cư tang là ba năm chịu đựng gian khổ,
nhẫn nhục, không dự mọi cuộc vui, không dự lễ cưới, lễ mừng, không uống rượu
(ngoài chén rượu cúng cha mẹ), không nghe nhạc vui, không ngủ với vợ hoặc nàng
hầu, trừ trường hợp chưa có con trai để nối dõi tông đường, ngoài ra ai sinh
con trong thời kỳ này cũng bị coi là bất hiếu. Không được mặc gấm vóc, nhung lụa,
không đội mũ đi hia, thường đi chân không, cùng lắm chỉ đi guốc mộc hoặc giày cỏ.
Dầu làm đến tể tướng trong triều, khi khách
đến viếng cha mẹ mình, bất kể sang hay hèn cũng phải cung kính chào mời và lạy
tạ (hai lạy hay ba vái dài). Khi ra đường, không sinh sự với bắt cứ người
nào. ở trong nhà, đối với kể ăn người ở cũng không được to tiếng.
Ba năm sầu muộn, tự nghiêm khắc với chính
mình, rộng lượng với kẻ dưới, cung kính với khách bạn, để tỏ lòng thành kính với
cha mẹ.
Thời nay không còn lệ cư tang, nhất là các
cán bộ chủ chốt càng không có điều kiện nghỉ việc thời gian dài, nhưng biết qua
lệ cư tang của ông cha ta ngày xưa, hậu sinh có thể học được điều gì trong thái
độ ứng xử?
57. Vì sao có tục mũ gai đai chuối và chống
gậy?
Tục đội mũ rơm quấn thật to quanh đầu, thắt
lưng bằng dây gai, dây chuối ngày nay đã lỗi thời, nhiều nơi đã bãi bỏ, còn tục
chống gậy chỉ áp dụng đối với con trai tang cha (gậy tre) tang mẹ (gậy vông),vẫn
còn ở nhiều địa phương.
Nguyên do: Đời xưa, đường đi lại còn hẹp,
có khi còn phải leo núi cao, người mất dược chôn cất ở nơi xa khu dân cư, trong
rừng núi, có nơi chôn ở triền núi đá có nhiều hang động. Đã có trường hợp, người
con vì quá thương xót cha mẹ, khóc lóc thảm thiết, đến nỗi không kể gì đến sinh
mạng của mình, đập đầu vào vách đá, khi leo núi đi về vì thương cảm quá mất cả
thăng bằng ngã lăn xuống vực. Để tráng tình trạng trùng tang thảm hại đó, người
ta mới đặt ra lệ phải quấn quanh đầu những vật liệu mềm, xốp để nếu va vấp đỡ
gây tổn thương và đặt ra lệ phải chống gậy để đi đứng an toàn hơn. Vật liệu dễ
kiếm nhất, giàu nghèo ai cũng có thể tự liệu được và ở đâu cũng có thể kiếm được
để làm chất đệm, đó là rơm, lá chuối, dây gai, dây đay. Xuất phát từ kinh nghiệm
thực tế của một số người, dần dần trở thành phong tục phổ biến.
Vì ngày thường đi lao động ở đồng ruộng,
núi rừng hoặc đi đứng đều mặc quần áo gọn bó vào người, đến khi có tang tế phải
mặc áo dài rộng, dễ vướng gai góc nên phải có dây đai, tục đó cũng xuất xứ từ
việc tránh nạn trùng tang.
58. Năm hạng tang phục (Ngũ phục) là gì?
Theo "Thọ mai gia lễ", có năm hạng
tang phục tuỳ theo quan hệ huyết thống và nghĩa tình phân biệt thân sơ:
1.Đại tang: Trảm thôi và tề thôi.
- Quần áo sổ gấu gọi là trảm thôi: Con để tang cha.
- Quần áo không sổ gấu gọi là tề thôi: Con để tang mẹ, vợ để tang
chồng khi cha chưa mất.
- Thời hạn: 3 năm, đời sau giảm bớt còn 2 năm 3 tháng (sau lễ giỗ
đại tường 2 năm, thêm 3 tháng dư ai).
- áo xô, khăn xô có hai giải sau lưng (gọi là khăn ngang).
Nếu cha mẹ đều đã mất thì hai giải bằng
nhau, nếu còn mẹ hoặc còn cha thì hai giải dài ngắn lệch nhau.
- Con trai chống gậy: Tang cha gậy tre, tang mẹ gậy vông, mũ rơm
quấn đầu, dây chuối, dây đai thắt lưng.
Thời nay, nhiều nơi đã bãi bỏ những tang phục
này. ở thành phố nhiều nhà dùng băng đen theo tang chế châu Âu, theo
ý chúng tôi, tiện hơn.
- Con trai, con gái, con dâu đều để tang cha mẹ. (Kể cả đích mẫu,
kế mẫu, dưỡng mẫu, từ mẫu và dưỡng phụ).
- Vợ để tang chồng.
- Nếu con trưởng mất trước thì cháu đích tôn để tang ông bà nội
cũng đại tang thay cha.
2. Cơ niên: Để tang một năm. Từ niên cơ trở
xuống dùng khăn tròn, vải trắng, không gậy.
- Cháu nội để tang ông bà nội.
- Con riêng của vợ để tang bố dượng nếu bố dượng có công nuôi và ở
cùng, nếu không ở cùng thì không tang; trước có ở cùng sau thôi thì để
tang 3 tháng.
- Con để tang mẹ đẻ ra mình nhưng bị bố rẫy (xuất mẫu), hoặc cha
chết, mẹ lấy chồng khác (giá mẫu).
- Chồng để tang vợ cả có gậy, nếu cha mẹ còn sống thì không gậy.
- Cháu để tang bác trai bác gái, chú, thím và cô ruột.
- Anh chị em ruột để tang cho nhau (cùng cha khác mẹ cũng tang một
năm, cùng mẹ khác cha thì tang 5 tháng).
- Cha mẹ để tang con trai, con gái và con dâu cả, kể cả con đi
làm con nuôi nhà người.
- Chú, bác, thím cô ruột để tang cho cháu ( con anh em ruột).
- Ông bà nội để tang cho cháu trưởng (đích tôn).
- Đích mẫu, kế mẫu, từ mẫu tang các con chồng, thứ mẫu tang con
mình và con chồng như nhau đều một năm. Tang con dâu cả cũng một năm.
- Con dâu để tang dì ghẻ của chồng (tức vợ lẽ cha chồng).
- Rể để tang cha mẹ vợ (vợ chết đã láy vợ khác cũng vậy).
- Nàng hầu để tang cha mẹ chồng, vợ cả của chồng, các con chồng
cũng như con mình (các họ hàng bàng thân bên nhà chồng đều không tang).
3. Đại công: để tang 9 tháng.
- Anh chị em con chú con bác ruột để tang cho nhau.
- Cha mẹ để tang con dâu thứ hoặc con gái đã lấy chồng.
- Chú, bác thím ruột để tang cháu (con gái đã xuất giá, con dâu của
anh em ruột).
- Cháu dâu để tang ông bà của chồng, chú, bác, thím ruột, hoặc cô
ruột của chồng.
- Mẹ để tang con dâu thứ và con gái riêng của chồng.
- Con gái đã xuất giá để tang bác trai, bác gái, chú thím, cô ruột.
4. Tiểu công: Để tang 5 tháng.
- Chắt để tang cụ. (Hoàng tang: Chít khăn vàng)
- Cháu để tang anh chị em ruột của ông nội (ông bà bác, ông chú,
bà thím, bà cô).
- Con để tang vợ lẽ, nàng hầu của cha ( nếu cha giao cho nuôi mình
thì để tang 3 năm như mẹ đẻ).
- Cháu để tang đường bá thúc phụ mẫu và đường cô (anh chị em con
chú bác ruột của cha).
- Anh chị em con chú, bác ruột để tang cho vợ của nhau.
- Anh chị em chung mẹ khác cha để tang cho nhau (vợ con của anh
chị em ấy thì không tang).
- Chú bác ruột để tang cho cháu dâu (con dâu của anh em ruột).
- Ông bà bác, ông chú, bà thím, bà cô để tang cho cháu (tức là
cháu nội của anh em ruột).
- Ông bà nội để tang cho vợ cháu đích tôn hoặc cháu gái xuất giá.
- Cháu ngoại để tang ông bà ngoại và cậu ruột, dì ruột (anh chị
em ruột của mẹ, kể cả đối với anh chị em ruột của đích mẫu, thứ mẫu, kế mẫu).
- Cháu dâu để tang cô ruột của chồng.
- Chị dâu, em dâu để tang anh chị em ruột của chồng và con của những
người đó (tức là cháu gọi bằng bác, bằng thím).
5. Ty ma Phục: Tang 3 tháng.
- Chít để tang can (kỵ) nội (ngũ đại : Hồng tang chít khăn đỏ).
- Chắt để tang cụ nhà bác, nhà chú (tằng tổ bá thúc phụ mẫu và tằng
tổ cô, tức là anh em ruột với cụ nội).
- Cháu để tang bà cô đã lấy chồng (chị em ruột với ông nội).
- Cháu để tang cô bá (chị em con chú bác ruột với bố).
- Con để tang bố dượng (nếu trước có ở cùng, sau mới về bên nội).
- Con để tang nàng hầu của cha.
- Con để tang bà vú (cho bú mớm).
- Cháu để tang tộc bá thúc phụ mẫu (anh em cháu chú, cháu bác với
cha).
- Chồng để tang vợ lẽ nàng hầu.
- Anh chị em họ nội 5 đời để tang cho nhau.
- Bố mẹ vợ để tang con rể.
- Ông bà ngoại để tang cháu ngoại và cháu dâu ngoại.
- Ông của chồng để tang cháu dâu.
- Cụ để tang cho chắt nội.
- Cháu để tang vợ cậu, chồng cô, chồng dì có cùng ở một nhà.
- Anh chị em con cô ruột và bạn con dì ruột để tang cho nhau.
- Cậu ruột để tang vợ của cháu trai
- Cháu dâu để tang ông bà ngoại của chồng, cậu ruột, dì ruột chồng
- Cháu dâu để tang các ông bà anh chị em ruột với ông nội chồng.
- Chắt dâu để tang cụ nội của chồng.
- Cụ để tang chắt nội trai gái.
- Ông bà để tang các cháu gái của con nhà chú, nhà bác.
Tang bên cha mẹ nuôi:
- Kỵ bên cha nuôi thì 3 tháng, cụ bên cha nuôi thì 5 tháng, ông
bà thì một năm.
- Cha mẹ nuôi thì áo bằng gấu, hoặc sổ gấu 3 năm có cả gậy.
- Từ ông bà trở lên nếu mình thừa trọng cũng sổ gấu 3 năm.
- Ông bà sinh ra mẹ nuôi thì 5 tháng, còn thì đều không có.
Tang họ nhà mình (Đã là con nuôi người
khác, để tang bên họ của mình):
- Ông bà sinh ra cha thì 9 tháng.
- Cha mẹ sinh ra mình thì 1 năm có gậy.
- Bác trai bác gái, chú, thím và cô là anh chị em ruột với cha
thì đều 9 tháng. Cô đã giá thì 5 tháng.
- Anh chị em ruột thì 9 tháng, chị dâu, em dâu thì 3 tháng, chị
em đã xuất giá thì 5 tháng.
- Ông bà sinh ra mẹ thì 3 tháng.
Xét trong lễ nói rằng: Con gái đã xuất giá
thì các tang có giáng, song đi lấy chồng, hoặc phải chồng rẫy bỏ, hoặc chồng chết,
con lại chẳng có, lại trở về nhà cũng như chưa lấy chồng, tang chẳng có
giáng
Nếu đương để tang cha mẹ được một năm mà chồng
rẫy bỏ thì phải tang cha mẹ 3 năm, hoặc để tang cha mẹ được 1 năm đã trừ phục
đoạn thì chẳng được để lại 3 năm, dù phải chồng dẫy trước, sau mới để tang cha
mẹ chưa đủ 1 năm mà chồng mới gọi về thì chẳng nên về vội phải nên để trọn 3
năm.
Trường phục: có ba loại:
- Trưởng trường: Từ 16-19 tuổi
- Trung trường: Từ 12-15 tuổi
- Hạ trường: Từ 8-11 tuổi
(Đều lấy thứ tự giáng một bậc).
Ví dụ: Giai đã lấy vợ, gái đã lấy chồng, dẫu
còn trẻ cũng không thể gọi là trường được, nhưng vốn mình phải tang 1 năm trưởng
trường giáng xuống 9 tháng, trung trường giáng xuống 7 tháng, hạ trường giáng
xuống 5 tháng.
Như vốn tang 9 tháng, trưởng trường giáng 7
tháng, trung trường giáng 5 tháng, hạ trường giáng 3 tháng, các trường hợp khác
đều như thế mà suy.
59. Cha mẹ có để tang con không?
Tang phục là thể hiện tình nghĩa, có phân
biệt thân sơ "Họ đương 3 tháng, láng giềng 3 ngày", thể hiện lòng
thương xót giữa kẻ mất người còn. Vì thế, chẳng những thân thích mà người ngoài
đến phúng viếng cũng nên đeo băng tang. Theo "Thọ mai gia lễ" thì chẳng
những cha mẹ để tang con mà ông bà và cụ kỵ cũng để tang hàng cháu, hàng chắt.
"Thọ mai gia lễ" quy định như vậy
nhưng một số địa phương Bắc bộ quan niệm "Phụ bất bái tử" (cha không
lạy con), Con chết trước cha mẹ là nghịch cảnh, là bất hiếu, con chưa kịp báo
hiếu cha mẹ đã chốn nợ đời, chẳng những cha mẹ không để tang con mà khi khâm liệm
con còn phải quấn trên đầu tử thi một vòng khăn trắng. Nếu là đàn bà mà tứ thân
phụ mẫu còn cả thì phải quấn đến hai vòng, có nghĩa là ở dưới cõi âm cũng để
tang báo hiếu sẵn cho cha mẹ đang ở trên dương trần.
60. Tại sao có tục kiêng không để cha mẹ
đưa tang con?
đưa tang con?
Tử biệt sinh ly, ai không thương xót, nhưng
theo quy luật tự nhiên, cha mẹ già yếu từ trần, con báo hiếu cha, mẹ, đưa tang
bố mẹ là chuyện thường tình. Con chết trước cha mẹ là nghịch cảnh, nhiều trường
hợp chết non, gây nhiều nỗi đau thương cho bố mẹ. Giờ phút hạ huyệt là giờ phút
xúc động đến cực điểm, có nhiều ông bố bà mẹ đã bị ngất lịm đi. Đã có nhiều trường
hợp mẹ chết luôn bên huyệt chôn con. Hơn nữa, ngày xưa, phương tiện và thuốc
thang cấp cứu khó khăn, không cho cha mẹ đưa tang con để vơi bớt nỗi đau buồn
và để tránh nạn trùng tang là đúng. Chẳng những cha mẹ mà các ông già bà cả
trong nội thân, sức khoẻ đã tàn cũng không được dự đưa tang, sợ vướng đến sức
khoẻ.
61. Đám tang trong ngày tết tính liệu ra
sao?
Ngày Tết Nguyên Đán là ngày vui của toàn
dân tộc, ngày mở đầu cho vận hội hanh thông của cả một năm, có ý nghĩa rất
thiêng liêng. Gia đình phải tạm gác mối sầu riêng để hoà chung với niềm vui
toàn dân tộc. Vì vậy có tục lệ cất khăn tang trong ba ngày Tết. Nhà có đại tang
kiêng không đi chúc tết, mừng tuổi bà con, xóm giềng, ngược lại bà con xóm giềng
lại cần đến chúc Tết và an ủi gia đình bất hạnh.
Trường hợp gia đình có người chết vào ngày
30 hoặc mùng một Tết thì sao? Trường hợp này hiếm nhưng không phải không có. Nếu
ngày 30 tháng chạp mà gia đình có thể định liệu được thì nên chôn cất cho kịp
trong ngày đó, nếu để sang năm mới thì có nhiều điều bất tiện. Đa số các gia
đình kiêng để sang ngày mùng một đầu năm. trường hợp chết đúng ngày mùng một Tết
thì chưa phát tang vội nhưng phải chuẩn bị mọi thứ để sáng mùng hai làm lễ phát
tang.
62. Lễ cưới đã chuẩn bị sẵn vấp phải lễ
tang,
tính sao đây?
tính sao đây?
Đó là trường hợp "Ưu hỷ trùng
phùng". Vui và buồn dồn vào một lúc. "Sinh hữu hạn, tử vô kỳ",
cuộc đời thì có hạn nhưng ai biết trước chết vào lúc nào. Theo lễ nghi thì khi
trong nhà còn tang, trên đầu còn có vành khăn trắng, nhất là đại tang thì tránh
mọi cuộc vui. Nhưng lễ cưới đã chuẩn bị sẵn, nếu quá câu nệ thì quả gay go cho
cả hai gia đình, nhiều trường hợp tình duyên đôi lứa dở dang, nhất là các gia
đình cả đôi bên đều ông già bà cả, có khi đợi đến bảy, tám năm sau chưa hết
tang. Vì vậy tục lệ xưa cũng có khoản "trừ hao" : "Cưới bôn
tang, tức là cưới chạy tang". Khi đó người chết nằm tạm trên giường, đắp
chăn chiếu lại, chưa nhập quan, hoặc gia đình có thể tự làm thủ tục khâm liệm,
nhập quan nhưng chưa làm lễ thành phục. Theo nghi lễ, nếu chưa thành phục thì
trong nhà chưa ai được khóc. Hàng xóm tuy có biết nhưng gia đình chưa phát tang
thì chưa đến viếng, trừ thân nhân ruột thịt và những người lân cận tối lửa tắt
đèn có nhau, coi như người nhà.
Trong khi đó, cả hai gia đình chuẩn bị gấp
đám cưới cũng làm đủ lễ đưa dâu, đón dâu, yết cáo gia tiên, lễ tơ hồng... nhưng
lễ vật rất đơn sơ, thành phần giản lược, bó hẹp trong phạm vi gia đình và một
vài thân nhân. Khách, bạn đã mời cũng miễn, sẽ thông cảm sau. Công việc cưới, gả
xong xuôi mới bắt đầu phát tang. Cô dâu chú rể mới, trở thành thành viên của
gia đình, chịu tang chế như mọi con cháu khác. Nếu hai gia đình thông cảm cho
nhau, có thể trong một ngày, từ sáng đến trưa cưới dâu, chiều tối phát tang
cũng xong.
Trường hợp nhà có đám cưới mà hàng xóm lân
cận có đám tang thì sao?
Người biết phép lịch và lòng nhân ái không
bao giờ cười đùa vui vẻ trước cảnh buồn thảm của người khác. Gia đình có giáo dục,
hiểu biết không bao giờ cho phép con cháu nô đùa ầm ỹ hoặc mở băng nhạc inh ỏi
khi hàng xóm có việc buồn. Trong trường hợp trên, vẫn tiến hành lễ cưới bình
thường nhưng không nên đốt pháo, mở băng nhạc và ca hát ầm ĩ, tránh tình trạng
kẻ khóc người cười. Trường hợp có quốc tang cũng như vậy.
63. Người dự đám tang nên như thế nào?
Dù thân hay sơ, đã đến dự đám tang phải
nghiêm túc, biểu lộ lòng thành kính đối với người đã khuất, tình ưu ái đối với
tang quyến. Thật là bất lịch nếu bô bô cười nói, đùa giỡn trong lúc tang chủ
đau buồn.
ở nông thôn, nhiều nơi còn tục lệ cỗ
bàn ăn uống linh đình trong đám tang, thực không hợp tình, hợp cảnh chút nào.
Đành rằng việc ăn uống là không tránh khỏi, nhưng chỉ nên hạn chế trong số người đến giúp việc và thân nhân ở xa về. Đối với bà con, làng xóm, khách, bạn thì tang lễ không phải là dịp để "Trả nợ miệng". Có vui vẻ gì trong lúc tang gia bối rối.
Đành rằng việc ăn uống là không tránh khỏi, nhưng chỉ nên hạn chế trong số người đến giúp việc và thân nhân ở xa về. Đối với bà con, làng xóm, khách, bạn thì tang lễ không phải là dịp để "Trả nợ miệng". Có vui vẻ gì trong lúc tang gia bối rối.
Nếu như chưa bỏ được thủ tục rượu chè đình
đám thì trong lễ tang, mọi người cũng nên tự kiềm chế mình, giúp được việc gì
thì tận tình giúp đỡ, không tiện về nhà ăn cơm thì cũng không nên hạch sách,
trách móc. Thói cũ "Ma chê, cưới trách" có hay ho gì !
Cũng cần lưu ý các bạn trẻ : Khi đi dự đám
tang không nên ăn mặc loè loẹt, hở hang, lố lăng, như vậy rất không hợp cảnh sẽ
gây khó chịu cho nhiều người.
64. Đi đường gặp đám tang nên như thế
nào?
Hồi mới tiếp quản thủ đô (1954) chúng tôi
đã chứng kiến nhiều đám tang rất nghiêm túc, trật tự. Mọi người đi đường đều tự
giác tuân thủ kỷ cương xã hội, trật tự giao thông.
Nếu gặp đám tang ngược chiều, không ai bảo
ai, dù vội đến đâu cũng đều xuống xe, kể cả người đi xe máy, xích lô đều ngả mũ
nón, dắt bộ qua đám tang rồi mới lên xe. Ô tô thì chậm lại, không bóp còi.
Nếu đi cùng chiều, không tiện xuống xe thì
đi chậm lại và ngả mũ.
Thân nhân đi tiễn đưa đều tự giác đi có
hàng lối, trật tự. Lái xe đám tang ăn mặc theo lễ phục, tác phong cử chỉ rất
nghiêm trang.
65. Người sắp chết có những dấu hiệu gì
báo trước?
Thật kỳ lạ, xưa nay đã ai chết hai lần đâu
mà biết trước rút kinh nghiệm, thế nhưng, có những cụ cao tuổi có kinh nghiệm
"Tri thiên mệnh", biết trước được ngày mất của mình, mặc dầu ngày hôm
trước vẫn khoẻ mạnh, thậm chí có người còn tính trước được giờ mất, đánh điện
cho con cháu xa về. Trong trường hợp đó gia đình phần nào đã chủ động chuẩn bị
tang lễ, nhưng những trường hợp đó rất ít.
Đối với những người già yếu, có những dấu
hiệu gì báo trước giờ hấp hối mà ta có thể quan sát được ?
- Xem thần sắc : chủ yếu xem hai đáy mắt còn tinh anh không hay
đã đục mờ.
- Sờ chân tay xem còn nóng hay đã lạnh, người sắp chết thường lạnh
từ đầu đến chân. Có người còn nhận biết mình đã chết đến đâu.
- Mạch rất trầm, có khi người còn sống nhưng không bắt mạch được
nữa. Đối với người suy tim, sờ tưởng như tim đã ngừng đập, nhưng vì đập yếu
nên không phát hiện được.
- Để một ít bông vào lỗ mũi mà bông không còn động đậy tức là đã
tắt thở.
Có người đau ốm lâu dài, bỗng nhiên mạnh
khoẻ trở lại rất tỉnh táo, nhiều khi đó là dấu hiệu của ngọn đèn hết dầu loé
sáng lên để rồi tắt ngấm. Các cụ già thường bỏ ăn, hoặc là rất muốn ăn nhưng ăn
được rất ít trước khi mất.
Cũng có trường hợp, mệnh đã tuyệt nhưng có lẽ vì nuối tiếc con cháu ở xa chưa gặp được, hoặc do được bổ xâm hồi dương với hy vọng trong muôn một có thể qua khỏi hoặc kéo thêm ít giờ để tránh ngày xấu như trùng tang, trùng phục... thì có thể kéo dài thêm chút ít.
Cũng có trường hợp, mệnh đã tuyệt nhưng có lẽ vì nuối tiếc con cháu ở xa chưa gặp được, hoặc do được bổ xâm hồi dương với hy vọng trong muôn một có thể qua khỏi hoặc kéo thêm ít giờ để tránh ngày xấu như trùng tang, trùng phục... thì có thể kéo dài thêm chút ít.
66. Trong những giờ phút thân nhân hấp hối,
người nhà cần làm gì?
người nhà cần làm gì?
- Dời người sắp mất sang phòng chính tẩm, đầu
hướng về phía Đông.
- Hỏi xem có dặn dò trối trăng gì không
- Đặt thuỵ hiệu (tức tên hèm) rồi hỏi người
đó có đồng ý không.
- Luôn luôn có người túc trực bên cạnh.
- Người có theo tôn giáo thì làm lễ cầu
nguyện theo phép của từng tôn giáo.
- Chuẩn bị mọi thứ để tắm gội (làm lễ mộc dục)
và khâm liệm (lễ nhập quan). 67. Sau khi thân
nhân mất,
gia đình cần làm những gì?
gia đình cần làm những gì?
Chúng tôi chỉ nêu lên những việc làm đối những
trường hợp người già yếu, mất tại nhà, theo phong tục cổ truyền. Trường hợp mất
tại bệnh viện hoặc mất dọc đường, quán trọ, chết vì tai nạn, gươm súng, xe cộ,
rắn độc, thuỷ hoả tai, chưa đúng kỳ đáng chết... không đủ điều kiện để thực hiện
toàn bộ thao tác và nghi lễ, vậy nên châm chước, tuỳ nghi vận dụng:
1. Lễ mộc dục : (tắm gội)
Lúc tắm gội cho người vừa chết thường vừa để
sẵn một con dao nhỏ, một vuông vải (khăn), một cái lược, một cái thìa, một ít đất
ở ông đồ rau, một nối nước ngũ vị hương và một nồi nước nóng khác. lúc tắm, vây
màn cho kiến, tang chủ quỳ xuống khóc, người hộ việc cũng quỳ rồi cáo từ rằng;
"nay xin tắm gội để sạch bụi trần", xong phục xuống, đứng dậy. Cha
thì con trai vào tắm, mẹ thì con gái vào tắm. Lấy vuông vải dấp vào ngũ vị, lau
mặt, lau mình cho sạch rồi lấy lược chải tóc lấy sợi vải buộc tóc, lấy khăn
khác lau hai tay hai chân, lại lấy dao cắt móng tay móng chân,mặc quần áo cho
chỉnh. Móng tay móng chân gói lại trên để trên, dưới để dưới, để vào trong quan
tài; dao, lược thìa và nước đem đi chôn; rước thi thể đặt lên giường.
2. Sau lễ mộc dục thời gian chưa nhập
quan:
Đắp chăn hoặc chiếu, buông màn, đặt một
chiêc ghế con phía trên đầu, trên đó đặt một bát cơm úp, một quả trứng, dựng một
đôi đũa trên bát cơm và thắp hương. Có địa phương còn có tục để thêm một con
dao trên bụng, (có lẽ để trừ tà ma hay quỷ nhập tràng).
3. Lễ phạn hàm:
Lễ này theo tục xưa, bỏ gạo và tiền vào miệng
tránh tà ma ác quỷ đến cướp đoạt, để tiễn vong hồn đi đường xa được siêu thoát.
Lễ này ngày nay nhiều nơi đã bỏ, có nơi thay thế bằng may một cái túi, trong
túi đựng một ít tiền gạo và một vài đồ lặt vặt mà khi sống, người đó hay dùng đến.
Theo "Thọ mai gia lễ", lễ này được
tiến hành như sau:
Lấy ít gạo nếp xát cho sạch, ba đồng tiền
mài cho sáng (nhà giàu thì dùng vàng hoặc viên ngọc trai).
Tang chủ vào khóc quỳ, người chấp sự cũng
quỳ, cáo từ rằng: " nay xin phạn hàn, phục duy hâm nạp". Người chấp sự
lần lượt xướng "Sơ phạn hàm, tái phạn hàm, tam phạn hàm". Tang chủ ba
lần, mỗi lần xúc một ít gạo và một đồng tiền tra vào mồm bên phải, rồi đến bên
trái, cuối cùng vào giữa. Xong, bóp mồm lại, phủ mặt như cũ.
4. Lễ khâm liệm nhập quan:
Các con vào, con trai bên trái, con gái bên
phải. Người chấp sự xướng. Tự lập (đứng gần vào), cử ai (khóc cả lên), quỳ. Chấp
sự cũng quỳ mà cáo từ rằng "Nay được giờ lành, xin rước nhập quan".
"Cẩn cáo" xong lại xướng: phủ phục (lễ xuống), hưng (dậy), bình thân
(đứng thẳng).
Sau đó các con cháu tránh ra hai bên, người
giúp việc quay và đều cầm tạ quan nâng lên để đưa người vào cho êm ái, đặt cho
chính giữa quan tài, nếu có hở chỗ nào cần lấy áo cũ của người vừa mất bổ khuyết
cho đầy đủ, rồi gấp dưới lên đầu trước, bên trái gấp trước, bên phải gấp sau,
trên đầu gấp sau cùng, sơn nẹp đóng lại. Chú ý: Những quần áo của người đang sống,
hoặc quần áo mà người đang sống có mặc chung thì kiêng không được bỏ vào áo
quan.
Đồ khâm niệm: nhà giàu dùng vóc nhiễu,
tơ, lụa; nhà thường dùng vải trắng may làm đại liệm (1 mảnh dọc, 5 mảnh ngang)
hoặc tiểu liệm (1 mảnh dọc 3 mảnh ngang). Ngày trước, quy định đại liệm hay tiểu
liệm vì khổ vải nhỏ. Ngày nay, dùng vải khổ rộng, miễn kín chân, tay, đầu,
gót là được.
"Tục ta nhiều người tin theo thầy phù thuỷ, trong quan tài thường có mảnh ván đục sao Bắc Đẩu thất tinh. Trước khi nhập quan thường chọn giờ, tránh tuổi rồi dùng bùa nọ bùa kia dán ở trong, ngoài quan tài. Có người cho là chết phải giờ sấu thì bỏ cỗ bài tổ tôm hoặc quyển lịch hoặc tàu lá gồi để trấn át ma quỷ" (Trích "Việt Nam phong tục"- Phan Kế Bính - tr.31)
Mọi việc xong thì sơn gắn quan tài cho kỹ càng, đặt chính giữa gian giữa, hoặc nhà còn người tôn hơn thì đặt sang gian cạnh.
"Tục ta nhiều người tin theo thầy phù thuỷ, trong quan tài thường có mảnh ván đục sao Bắc Đẩu thất tinh. Trước khi nhập quan thường chọn giờ, tránh tuổi rồi dùng bùa nọ bùa kia dán ở trong, ngoài quan tài. Có người cho là chết phải giờ sấu thì bỏ cỗ bài tổ tôm hoặc quyển lịch hoặc tàu lá gồi để trấn át ma quỷ" (Trích "Việt Nam phong tục"- Phan Kế Bính - tr.31)
Mọi việc xong thì sơn gắn quan tài cho kỹ càng, đặt chính giữa gian giữa, hoặc nhà còn người tôn hơn thì đặt sang gian cạnh.
5. Lễ thiết linh: (Sau khi nhập quan)
Là lễ thiết lập linh vị, đặt bàn thờ tang.
Khi chưa chôn cất thì lấy lễ thờ người sống mà lễ, nên mỗi lần lạy chỉ lạy hai lạy, trong linh vị và khăn vấn dùng chữ "Cố phụ", "Cố mẫu" thay cho "Hiền thảo", "Hiền tỷ".
Khi chưa chôn cất thì lấy lễ thờ người sống mà lễ, nên mỗi lần lạy chỉ lạy hai lạy, trong linh vị và khăn vấn dùng chữ "Cố phụ", "Cố mẫu" thay cho "Hiền thảo", "Hiền tỷ".
6. Lễ thành phục:
Tức là con cháu mặc đồ tang để cúng tế và
đáp lễ khi khách đến viếng. Trước khi thành phục, nếu có khách đến thì người chủ
tang chưa ra tiếp mà người hộ tang thay mặt tiếp khách và thông cảm với khách.
Sau lễ thành phục mới chính thức phát tang.
Sau đó thân bằng cố hữu, làng xã mới đến phúng viếng.
68. Tại sao có thủ tục hú hồn trước khi
nhập quan?
Vì đã có những trường hợp bị choáng, ngất,
bất tỉnh nhân sự. Người ta dùng mọi thủ thuật để kích thích thì hồi tỉnh, trong
đó có thuật hú hồn hú vía. Cũng có trường hợp đã tắt thở, tưởng là đã chết rồi
nhưng sau một thời gian bỗng nhiên sống lại. Do đó với một hy vọng dầu mỏng
manh, mặc dầu trong muôn một, người sống tiếc thương muốn cứu vãn... nên cầm
chiếc áo quần của người đã tắt thở, leo lên mái nhà chỗ cao nhất hú "Ba hồn
bảy vía ông" hoặc "Ba hồn chín vía bà" về nhập xác. Hú ba lần
không được thì cũng đành lòng chịu khâm liệm mà tin rằng như vậy hồn đỡ vất vưởng,
biết tìm đường về nhà (Khâm liệm xong vẫn chưa nỡ đóng chốt áo quan). Đây là một
phong tục chủ yếu đẻ thoả mãn tâm linh.
69. Trường hợp chết đã cứng lạnh, người
co rúm không bỏ lọt áo quan thì làm thế nào?
Theo kinh nghiệm dân gian: Hơ lửa và nắn dần
cho thẳng ra, hoặc dùng cồn, rượu xoa bóp, nếu vẫn còn cứng lại thì có thuật
dùng hai chiếc đũa cả để hai bên mép áo quan rồi cho thi hài lọt xuống dần, khi
thi hài dã lọt vào áo quan rồi thì phải cắt bỏ những dây buộc chân, buộc tay,
buộc vai, buộc mông để người chết có thể nằm thoải mái.
70. Người xưa dùng những vật gì lót vào
áo quan?
Trong các ngôi mộ cổ khai quật được, ngoài
các đồ trang sức của người chết, phía trong áo quan thường có lót lá chuối, giấy
bản, chè búp, bỏng nếp hoặc khăn vóc áo nhiễu... Trong quan, ngoài quách, giữa
quan và quách đổ cát vàng. Các thứ đó đều là những chất hút ẩm và ngăn giữ khí
hôi hám khỏi bốc ra ngoài, nhất là thời xưa chết xong chưa mấy ai đã chôn ngay,
còn phải sắm đủ lễ vật, tế khí, còn phải xa gần phúng viếng linh đình, còn phải
chọn ngày, chọn đất mới làm lễ an táng.
71. Tại sao trước khi khâm liệm nhập
quan có tục đưa người chết nằm xuống chiếc chiếu giải dưới đất?
Theo Phan Kế Bính :"Lấy nghĩa, người
ta bởi đất sinh thì chết lại về với đất".
Chúng tôi cho rằng tục đó phát sinh từ kinh nghiệm thực tế để dễ thao tác. Vả chăng, trong cơ thể người chết còn có điện trường sinh học, làm như vậy khả năng tích điện âm trong cơ thể người chết mới được giải thoát, đó là một phương thuật phòng xa hiện tượng "Quỷ nhập tràng".
Chúng tôi cho rằng tục đó phát sinh từ kinh nghiệm thực tế để dễ thao tác. Vả chăng, trong cơ thể người chết còn có điện trường sinh học, làm như vậy khả năng tích điện âm trong cơ thể người chết mới được giải thoát, đó là một phương thuật phòng xa hiện tượng "Quỷ nhập tràng".
72. Sau lễ thành phục, trước lễ an táng
phải làm gì?
Thời nay đơn giản, để giữ vệ sinh không nên
để quá 24 giờ. Thời xưa, có những nhà giàu sang để năm bảy hôm trong nhà, chờ
con cháu về đông đủ, để họ hàng, làng xã, hàng tổng hàng huyện đến phúng viếng;
để dựng rạp trước sân, dựng nhà trạm dọc đường từ nhà đến mộ để chuẩn bị mọi thứ
khí tế và cỗ bàn thết đãi linh đình; để thày cúng chọn ngày, thày địa lý chọn đất
an táng, phân kim lập hướng hẳn hoi. Có nhà còn sắm đủ trong quan ngoài quách,
quàn tạm trong vườn, vài tháng sau mới làm lễ an táng.
Trong thời gian chưa chôn có "Lễ triêu
tịch điện" : Buổi sáng dậy bưng khăn lược vào linh sàng, các con quỳ khóc
ba tiếng rồi quấn màn lên cáo từ rằng: "Ngày đã sáng rồi xin rước linh bạch
ra linh toạ". Sau đó rước hồn bạch ra đặt vào ỷ, vắt màn,
dọn chăn gối, chiều tối lại rước linh bạch vào, đắp chăn thả chiếu, màn xuống.
Thờ như lúc sống, chỉ lạy hai lạy (chỉ sau khi an táng, làm lễ thành phâng xong
mới lạy bốn lạy theo nghi lễ người chết).
Các buổi tối trước khi chưa chôn, có
"Lễ chúc thực" (Trồng bó đuốc trước sân): phường bát âm tấu nhạc,
con cháu thay nhau túc trực bên linh cữu, trong nhà ngoài sân đèn đuốc sáng
trưng.
Khi thân bằng cố hữu đến phúng điếu, người
chủ tang và người chủ phụ đứng cạnh linh toạ và ngoảnh mặt về phía khách, hễ
khách lạy hai lạy thì chủ lễ tạ lại một lạy. Khách vái cha mẹ mình ba vái thì
vái tạ một vái. Trách nhiệm tiếp trầu, nước, cỗ bàn thuộc về người hộ tang.
Nếu có người con trai nào đi vắng chưa kịp
về thì để mũ, khăn xô và gậy cạnh hương án.
Trước khi làm lễ chuyển cữu để chuẩn bị
phát dẫn thì áo quan vẫn trở đầu vào trong, coi như lễ người sống, đọc văn cũng
chưa dùng chữ "Hiển thảo" (cha) "Hiển tỷ" (mẹ) mà con dùng
chữ "Cố phụ" (cha), "Cố mẫu" (mẹ)
ở thành phố ngày nay đã có nhà ướp lạnh, ở
nông thôn để dăm bảy ngày trong nhà, phải làm sao cho khỏi nhiễm uế khí ? - Điều
quan trọng nhất là người trị tang phải có kinh nghiệm : áo quan vỏ dày, gỗ tốt,
trám thật kín, không để một khe hở nào. Đáy áo quan lót những chất chống ẩm như
lá chuối, giấy bản, than, vôi, bỏng nếp... Các khe hở của áo quan được bịt kín
trước bằng sơn ta, nhựa đường, dán giấy tráng kim. Nếu để lâu phải có trong
quan ngoài quách, giữa quan và quách đổ cát vàng rang khô nóng. Phủ trên thi
hài có các thứ hương vị để khử uế khí.
Trước ngày an táng còn có thêm tục "Lễ
yết cáo tổ tiên", nếu không đưa được linh cữu, phần lớn các gia đình rước
hồn bạch đến nhà thờ họ. Hồn bạch chỉ được đặt phía trước bàn thờ, để ở dưới,
không được đưa lên bàn thờ tổ. Nội dung: Báo cáo với gia tiên có thân phụ hoặc
thân mẫu về chầu tổ. Xong lại rước hồn bạch về nhà mình, đặt lại trên linh toạ.
73. Những người điều hành công việc
trong lễ tang?
Trong lúc tang gia bối rối không có người
chủ đạo điều hành, công việc sẽ rất lúng túng và phạm nhiều sai sót.
Khi thân nhân sắp từ trần, việc đầu tiên
tang gia phải mời được người hộ tang. Người hộ tang phải là người thân thích gần
gũi, có tuổi tác, kinh nghiệm, tháo vát, có uy tín trong họ. Người hộ tang thay
mặt tang chủ điều hành mọi công việc, đối nội đối ngoại.
Nếu người hộ tang biết cúng lễ thì kiêm
luôn, nếu không thì mời người chấp sự, Người chấp sự lo việc hướng dẫn về mặt
nghi lễ từ mộc dục, khâm liệm, thiết linh, thành phục đến an táng. Thành phần
và tế ngu (lễ 3 ngày sau khi chôn). Người chấp sự thường là người có văn hoá
(chữ Hán, chữ Quốc ngữ) nên có thể kiêm luôn cả việc tư vấn (viết văn cúng tế,
bài vị, long triệu, đối, trướng, cáo phó...).
Người thu lễ: Sau khi thành phục cho đến hết
3 ngày sau khi an táng phải có người thu lễ. Người đó chuyên túc trực ở nhà
ngoài, hễ có khách đến phúng viếng thì tiếp khách nhận lễ đặt lên bàn thờ, báo
cho thân chủ ra bái tạ. Người thu lễ phải ghi đầy đủ danh sách người đến viếng
và số lễ vật, để sau này tang chủ biết mà tạ ơn. Người thu lễ kiểm tra lễ vật
sau khi khách đã cúng lễ xong ra về. Vì vậy phải chọn người thân tín của tang
gia.
Người chấp hiệu: Thông thường các ban hành
lễ đã có người chấp hiệu chuyên trách. Người chấp hiệu là chỉ huy đám phu kiệu
đưa quan tài từ nhà ra xe tang hoặc đại dư (tuy không có xe nhưng khiêng kiệu
hay xe gọi là đại dư), điều kiển việc đi đứng, nâng lên hạ xuống, sang trái
sang phải, bằng hiệu lệnh hai thanh gỗ ngắn cầm tay, cho đến lúc hạ huyệt, tháo
giây đòn mà chén rượu, đĩa dầu lạc đặt trên nắp áo quan không sánh ra ngoài.
Người chấp hiệu ngồi trên đại dư ở phía sau, hoặc đi bộ giật lùi trước quan tài
để điều khiển.
Nếu gia đình nào tự thu xếp để con cháu
kiêng áo quan thì phải chú ý chọn người chấp hiệu nhiều kinh nghiệm.
Chủ tang và chủ phụ: Là con trai trưởng và
con dâu trưởng. Nếu tang cha mà mẹ còn sống thì mẹ là chủ phụ. Nếu cháu đích
tôn thừa trọng (thay thế cha đã mất, khi làm lễ tang ông bà) thì cháu đích tôn
là chủ tang, các ông chú đứng hai bên chỉ là bồi tế vợ của người cháu là chủ phụ
khi bà chồng và mẹ chồng đã mất, còn các bà thím chỉ là phụ. Nếu cháu đích tôn
còn bé quá, chưa chống gậy lễ tạ được thì chú thứ hai thay thế, nhưng vẫn phải
nhân danh cháu mà bái lễ và bái tạ.
Những tục nghi lễ ngày xưa khá phức tạp,
ngày nay đã được cải tiến, một số tục lệ lạc hậu, lỗi thời đã bị nhiều vùng bãi
bỏ, ví dụ tục lăn đường, đuổi tà ma ác quỷ. Lệ tục chung vận dụng vào từng địa
phương, từng hoàn cảnh cụ thể khác nhau, ngày xưa đã vậy, huống hồ ngày nay. Có
gia đình con đàn cháu lữ, của ăn của để, sung túc đề huề, có gia đình đơn bạc
nghèo nàn nên phải tuỳ nghi châm trước.
74. Lễ an táng tiến hành như thế nào?
Tuỳ từng địa phương, từng tôn giáo, mỗi nơi
nghi lễ phong tục một khác. Thời trước có thôn ấp cử những người trai tráng
trong làng xóm ra khiêng vác chôn cất. Nơi có hội tư văn, thì hội tư văn đứng
ra lo liệu điều hành công việc theo hương ước định sẵn. Hiện nay ở nông thôn có
các hội trợ tang, thành phố thị xã có ban quản lý nghĩa trang, một số chi hội
trọng thọ các phường xã hoạt động, đứng ra lo liệu chu đáo.
Lễ an táng tiến hành tuỳ theo hoàn cảnh từng
nhà, "Giàu làm kép, hẹp làm đơn". ở đây chỉ nói phần tang
gia cần làm gì:
- Khi có người thân mất, tang chủ cần đến báo gấp, để cùng bàn bạc
theo quy ước đã định.
- Thời xưa, tang chủ có khoản tiền thưởng cho người chấp hiệu và
những phu kiệu. Nếu từ khi đưa áo quan lên kiệu, đi đến huyệt mà chén rượu,
đĩa dầu lạc để trên áo quan không sóng sánh ra ngoài thì tang chủ đưa tiền
thưởng rất hậu.
- Thân nhân, theo thứ tự nhân sơ quy định, tang phục theo gia lễ,
đều xếp hàng đi theo sau linh cữu. Thời xưa có cái bạt bằng vải trắng che
trên đầu gọi là bạch mạc. Người con trưởng đi trước hoặc kèm sau xe quan
tài theo tục "Cha đưa mẹ đón".
- Hạ huyệt xong, tất cả người đi đưa đều đi vòng quanh mộ một
vòng, mỗi người ném xuống một hòn đất.
- Đắp mộ xong, mọi người đứng vòng quanh mộ, người hộ tang, người
chấp sự tiến hành lễ thành phần.
- Nghi thức chung như trên, nhiều nơi còn có tục riêng như cầu
kinh, yểm bùa, nhốt con gà, cài cây lá chứa, dựng cây nêu, đóng cửa mả, đốt
hình nhân... rắc vàng khẩu dọc đường, cắm hương ở các mộ xung quanh, mời
người qua đường ăn trầu hút thuốc, đãi người đắp mộ...
75. Hơi lạnh ở xác chết, cách phòng?
Hơi lạnh hay âm khí, tà khí có ở xác người
chết không?
Chưa ai đo nhiệt độ cụ thể trong thi thể
người chết nhưng nhiều người đã công nhận rằng, theo cảm giác thì người mới chết
lạnh hơn nhiều so với nhiệt độ bình thường của con người cũng như của môi trường
xung quanh.
Hiện tượng đó được giải thích như sau: Con
người đang ở nhiệt độ bình thường (37oC), tự nhiên mất nhiệt thì nhiệt độ không
chỉ hạ xuống tới hoà đồng với nhiệt độ môi trường mà còn tụt xuống thấp hơn,
sau đó một thời gian nhiệt độ mới nhích dần lên tới thể ổn định.
Dân gian công nhận hiện tượng hơi lạnh ở
nhà người chết mới chết là hiện tượng có thực, hiện tượng vướng phải hơi lạnh bị
ốm cũng là hiện tượng phổ biến, nhất là đối với những người bị các chứng kinh
niên như phong thấp, huyết áp cao, tâm thần... còn đối với những thanh niên mạnh
khoẻ thì không mấy ai bị ảnh hưởng.
Có thuyết cho rằng: Những người đồng khí
huyết (con cái với cha mẹ, anh chị em ruột hoặc gần huyết thống) thì không bị
nhiễm hơi lạnh, không có phản ứng gì kể cả khi ôm ấp thi hài và khâm liệm. Tuy
nhiên, để phòng xa, người ta vẫn kiêng không cho các bậc cao lão, phụ nữ có
thai sắp đến ngày sinh hoặc sản phụ hài nhi đến dự khậm liệm, an táng và cải
táng.
Có người hấp thụ phải hơi lạnh thì phản ứng
tức thì. Có người trực tiếp khâm liệm, nhiễm hơi lạnh, bản thân khoẻ mạnh không
việc gì, nhưng để phòng ngừa cho người ở nhà nên khi vaò nhà có người già, ốm yếu,
trẻ sơ sinh vẫn phải xông khói rồi mới vào. Những người hàng xóm xung quanh nhà
có tang lễ, nếu có cụ già trẻ nhỏ ốm yếu thường đặt sẵn ở cửa ra vào một lò
than đốt vỏ bưởi và quả bồ kết để trừ uế khí. Những người nghi bị chó dại cắn,
gia đình thường tuyệt đối cách ly đám tang và nơi nghĩa trang, e rằng vướng phải
hơi lạnh chưa kịp chạy chữa đã phát bệnh.
76. Tại sao, tại sao và tại sao?
-Tại sao có tục đặt một bát cơm úp, một quả
trứng, dựng đôi đũa trên bát cơm, cài quả trứng vào giữa hai chiếc đũa rồi thắp
hương đặt lên trên đầu người chết suốt trong thời gian chưa nhập quan?
-Tại sao người ta cắm một cái cọc bằng kim
loại suốt chân giường người chết?
-Tại sao khi chưa nhập quan, người ta luôn
luôn thắp hương nến (nếu không có nến thì thắp ngọn đèn dầu) cho đến khi hạ huyệt
không để tắt hương đèn?
-Tại sao hai bên hương án, phía gần kề áo
quan, người ta đặt hai cây chuối con?
-Tại sao có tục dựng bó đuốc to ở giữa sân
vào ban đêm trước lễ an táng (nếu để qua đêm), con cháu và thân nhân túc trực
quanh linh cữu (lễ "Chúc thực" ban đêm, nghĩa là "lễ trồng bó đuốc"?)
-Tại sao có tục kiêng ngăn người nhà không
được đứng cạnh thi hài mà khóc, tránh nhỏ nước mắt vào thi hài?
- Tại sao sau lễ nhập quan phải đốt lỗ hung
(lỗ đào ở chính giữa giường người mới chết nằm khi chưa nhập quan. Chất đốt có
thể dùng trấu, than , củi hoặc giẻ rách...).
-Tại sao lễ tang là việc buồn lại đốt pháo?
(Tục này chỉ có ở thành phố đối với người già).
-Tại sao phải nhốt mèo khi nhà có người mới
chết ?
-Tại sao khi người chết trong nhà, người ta
phải trèo lên mái nhà dỡ một vài viên ngói, hoặc lá tranh (đối với nhà bịt nóc
và ít cửa)?
Những câu hỏi trên cùng có chung một câu trả
lời: Đó là kinh nghiệm dân gian,dùng phép thuật điều hoà khí âm dương, thu hút
tà khí để phòng chống hơi lạnh và phòng xa hiện tượng "Quỷ nhập
tràng". Xuất phát từ kinh nghiệm, dần dần bắt trước nhau trở thành phong tục.
Dùng khói lửa, ánh sáng mặt trời (đốt
hương, nến, đèn, đuốc, than, trấu, dỡ mái nhà, mở rộng cửa, đào lỗ hung, đốt
pháo...) để triệt tiêu hơi lạnh. Dùng bát cơm, quả trứng, cây chuối... để thu
hút hơi lạnh (nếu bổ đôi quả trứng, có nhiều lòng đỏ đã trở nên xanh thẫm giống
như những quả trứng dùng để đánh gió.). Nhốt mèo để đề phòng mèo nhảy qua xác
chết, kiêng khóc nhỏ nước mắt vào thi hài hoặc cắm cọc kim loại dưới giường người
chết, dỡ mái nhà... là những thuật triệt tiêu luồng điện âm dương hút nhau.
Ngoài ra, những người đến dự lễ tang, nhất
dự khâm liệm còn có những thuật khác để phòng chống hơi lạnh như ngậm gừng sống,
uống nước lá nhót, ăn trầu và xông khói vỏ bưởi, bồ kết trước và sau khi đến lễ
tang.
77. Hiện tượng quỷ nhập tràng
Đó là hiện tượng xác chết tự nhiên bật dậy.
Hiện tượng này rất hiếm nhưng đã xảy ra, do đó trong phong tục đã có sự kiêng cự
để phòng xa, gọi là "Quỉ nhập tràng" nhưng thực ra không có ma quỷ
nào nhập vào xác chết. Nguyên nhân: Do điện âm tích tụ trong thi thể người mới
chết chưa kịp thoát ra hết, gặp phải luồng điện dương cực mạnh cuốn hút.
Xác chết tự nhiên bật dậy là do sự cuốn hút
bởi một ngoại lực có cảm ứng điện trường. Vì vậy theo quan niệm dân gian, khi
trong nhà có người mới chết kiêng cự nhất là không để cho con mèo bất thần nhảy
qua xác chết (người ta phải canh giữ, phải nhốt mèo lại). Đã có trường hợp,
chén rượu hắt văng vào xác chết, giọt nước mắt có hơi ấm nhỏ vào xác chết cũng
tạo thành luồng khí, có thể cuốn hút xác chết bật dậy nhưng ngã xuống ngay tức
thì. Hiện tượng xác chết đuổi theo người sống: Xác chết không thể bước đi được
mà do hơi nóng của người sống cuốn hút, hoặc trường hợp có luồng không khí đối
lưu cân bằng khi xác chết ở tư thế đứng song song với người sống. Việc dỡ ngói
hay tranh trên mái nhà để ánh sáng mặt trời trực tiếp rọi vào cũng nhằm triệt
tiêu hiện tượng cuốn hút đó.
78. Lễ ba ngày (lễ tế ngu) tính từ sau
khi mất hay sau khi chôn cất?
Tục này không thống nhất, có nơi tính ba
ngày sau khi mất, có nơi tính ba ngày sau khi chôn. Xét trong điển lễ thì không
có "lễ ba ngày" mà chỉ có "lễ tế ngu" gồm có "sơ
ngu", "tái ngu", "tam ngu". "ngu" nghĩa là
"yên", tức là ba lần tế lễ cho yên hồn phách, theo "Thọ mai gia
lễ" thì khi chôn xong, rước linh vị về đến nhà tế sơ ngu. Làm sơ ngu xong
gặp ngày nhu, (tức là ất, kỷ , tân, quí) làm lế tái ngu, gặp ngày cương (tức là
ngày giáp, bính, mậu, canh, nhâm) làm lễ tam ngu. Phan Kế Bính cũng dẫn giải
như trên.
Dần dần về sau người ta giảm lược, kiêm cả
ba lễ luôn, chỉ làm lễ tam ngu, vì thế nên gọi là lễ ba ngày. Vậy là tính ba
ngày từ sau khi chôn, theo tục gọi là lễ mở cửa mả. Ngày đó con cháu ra sửa lại
mồ mả, đắp cỏ, khơi rãnh thoát nước... Ngu là tế ngu, tế chỉ tế người chết, tế
thần. Theo phong tục cũ thì ít khi chết xong chôn ngay, thường còn để năm bảy
ngày trong nhà. Khi chưa chôn làm lễ triêu tịch điện, tức cúng cơm hàng ngày vẫn
theo lễ thờ người sống. Vậy tế ngu phải tính từ sau khi chôn.
Còn có một lập luận khác: Có ba điều không
yên khiến phải làm lễ tế ngu:
-Đang sống hoạt động nay mọi hoạt động bỗng
nhiên đình chỉ.
-Đang nhìn thấy bóng dáng, khi đã nhập quan
không nhìn thấy bóng dáng nữa.
-Đang ở trên dương thế, nay xác về cõi âm,
hồn vất vưởng lìa khỏi xác. Âm dương hoàn toàn cách biệt từ sau lễ thành phần.
Sơ ngu, tái ngu, tam ngu là tế để làm cho yên hồn phách, vậy phải tế sau khi mất,
sau khi lễ nhập quan và sau khi lễ thành phần xong.
Thời này cũng có trường hợp sau khi chết
4-5 ngày còn để trong nhà lạnh chưa chôn nên không thể làm lễ ba ngày trước lễ
an táng.
79. Tại sao có lễ cúng cơm trong 100
ngày?
Gia đình Việt Nam nhà nào cũng vậy, mỗi
ngày có hai bữa cơm là giờ phút đầm ấm nhất. Trong nhà có người về muộn, mọi
người cũng cố chờ về ăn cơm một lúc cho vui vẻ, đầm ấm. Con cháu cầm bát cơm
lên, trước hết mời ông bà, cha mẹ, chờ ông bà, cha mẹ rồi mới bắt đầu mới dám
ăn. Có nơi xới bát cơm lần thứ hai còn mời nữa. Nếu có khách, trước khi buông
bát đũa đứng dậycòn phải xin phép và mời khách tiếp tục xơi cơm. Cuộc sống gia
đình đang vui vẻ, êm đẹp như vậy, vắng mặt trong bữa cơm còn nhắc, huống chi
vĩnh viễn đi xa. Do đó, trước bữa ăn người thân dâng lên bàn thờ một bát cơm
úp, một vài món ăn bình thường, nhà ăn thứ gì cúng thứ đấy, thường là tinh khiết,
không đòi hỏi cầu kỳ, nhà nghèo thì lưng cơm, đĩa muối cũng xong. Thắp hương
xong, dựng đôi đũa vào giữa bát cơm, có rượu thì rót chén rượu. Khấn vái xong
cũng rót chén nước.
Thờ cúng vong linh cũng giống như đang sống,
cũng là để thoả nguyện tâm linh, "Lấy câu vận mệnh khuây dần nhớ
thương".
Nhưng tại sao lại cúng 100 ngày?
- Cũng tuỳ địa phương, có nơi chỉ cúng 49
ngày (tức là lễ chung thất). Theo thuyết của Phật giáo: qua 7 lần phán xét, mỗi
lần 7 ngày đi qua một điện ở âm ty(tức 1 tuần, nhưng không phải tuần lễ theo
dương lịch); sau 7 tuần vong hồn đã siêu thoát. Có nơi cúng hết 100 ngày (tức lễ
tốt khốc nghĩa là thôi khóc). Theo giải thích của các cụ ngày xưa thì thời gian
này âm hồn vẫn còn phảng phất luẩn quẩn trong nhà chưa đi xa.
Chúng tôi cho rằng, phong tục này có căn cứ
khoa học: Theo thuyết Thần giao cách cảm, ngoài điện trường vật lý đã được ứng
dụng trong thực tiễn, còn có điện trường sinh học. Những cá thể có cùng tần số
cảm ứng trong điện trường sinh học, mặc dầu ở cách xa nhau rất xa vẫn nhận được
những nguồn thông tin của nhau. Các nhà khoa học đã vận dụng những phát triển
đó để giải thích về điềm, về giấc mơ, về những biểu hiện tâm, sinh lý bất thường
khi thân nhân (có thể cách nhau rất xa về không gian) có cùng tần số điện trường
sinh học có sự biến bất thường. Người ta bảo chết là hết. Nhưng, chết chưa phải
là đã hết khi người chết còn tồn tại trong tâm chí người sống. Sau khi chết,
tim ngừng đập, máu ngừng chảy, thần kinh cảm giác ngừng hoạt động, vỏ não chưa
bị huỷ, xung quanh hiện trường phát từ não vẫn chưa ngừng phát sóng. Lớp đất
dày không ngăn được sóng điện vật lý hay sóng điện sinh học. Cá thể sống có tần
số điện trường sinh học tương ứng vẫn tiếp nhận được tín hiệu, do đó hiện tượng
báo mộng chưa hẳn là vu vơ, không đáng tin. Phải chăng vì lẽ đó mà các cụ cho rằng
âm hồn còn phảng phất, chưa siêu thoát.
80. Làm lễ chung thất (49 ngày) và tốt
khốc (100 ngày), có phải chọn ngày không?
Theo "Thọ mai gia lễ", thì cứ
đúng ngày quy định trong gia lễ mà làm, không có sự chuyển dịch tuỳ tiện theo lời
thầy lễ hay thầy bói nào cả. Chỉ trừ ngày làm lễ an táng và ngày làm lễ trừ phục
(hết tang) trong gia lễ có ghi chọn ngày lành. Người ta không ai có thể chọn
ngày chết, vậy nên từ xưa tới nay, hàng năm cứ đến ngày mất thì làm giỗ, dù cho
có những năm, ngày đó rất xấu, có cả trùng phục, trùng tang, sát chủ, quả tú,
cô thần.v.v... theo gia lễ: Lễ chung thất, Tốt khốc, Tiều tường, Đại tường cứ
theo đúng ngày mà làm lễ.
Con cháu ở xa nhớ ngày về làm lễ, thân nhân
ở chỗ khác sắm sửa lễ đúng ngày tới dự, chẳng lẽ đến nơi thấy hương lạnh khói
tàn, gạt nước mắt lủi thủi ra về hay sao? người chủ sự báo lại rằng: theo lời
thầy lễ đã lễ xong xuôi đâu đấy rồi, hoặc đợi thêm và ngày nữa, được
chăng? Xin lưu ý tang tế theo ngày định sẵn, thân bằng, cố hữu ai lưu luyến
đến thăm viếng, không đợi thiệp mời như lễ mừng, lễ cưới, không chuỵện "Hữu
thỉnh hữu lai, vô thỉnh bất đáo" (mời thì đến, không thì thôi).
81. Lễ nào là lễ trọng?
Đây là câu hỏi phổ biến của nhiều gia đình:
-Trong một năm có nhiều lễ giỗ: Giỗ cha, mẹ
,ông , bà, cụ , kỵ .v.v... thì giỗ nào quan trọng hơn cả?
- Sau khi an táng xong, có lễ ba ngày , 49
ngày, 100 ngày, lễ giỗ đầu, lễ giỗ thứ hai.v.v... lễ nào là lễ chính?
Đáp: Thời xưa chưa thấy ghi trong điển lễ,
nhưng thời nay lại là vấn đề rất thiết thực, vì nhà nào cũng vậy con cháu nội
ngoại công tác cư trú phân tán mỗi người một nơi, không mấy gia đình không có
người đi xa, trong một năm chỉ có điều kiện tụ hội gia đình một hoặc hai lần
nhân ngày lễ trọng của gia đình, hoàn cảnh kinh tế eo hẹp, muốn mời bà con khách
bạn trước là tới dự lễ gia tiên cùng thoả nguyện tâm linh, sau là để tỏ tình
thân hiếu, không thể rải ra nhiều lần, vậy phải xác định tập trung vào lễ
chính.
Về lễ giỗ thì phong tục các nơi nói chung đều
thống nhất lấy giỗ cha mẹ là chính (chú ý cha mẹ của người tôn trưởng nhất
trong nhà ) còn lễ tang thì phong tục mỗi nơi một khác. Có nơi chú trọng lễ 49
ngày là chính, có nơi lễ 100 ngày là chính, có nơi làm lễ 3 ngày xong xuôi tốt
đẹp là được, bởi lẽ trong khi tang gia bối rối, việc thù đáp đối với thân bằng
cố hữu và những người đến hộ tang có thể còn nhiều khiếm khuyết nên lấy lễ ba
ngày làm lễ trọng, để nhân lễ này tang gia tạ ơn những người săn sóc cha mẹ
mình khi đau yếu và giúp đỡ gia đình lo xong phần an táng. Có nơi coi trọng lễ
giỗ đầu (gọi là "Tiểu tường") có nơi coi trọng lễ giỗ thứ hai (gọi là
"Đại tường", còn gọi là "giỗ hết"). Có lập luận cho rằng:
Đã gọi là "Tiểu tường". Xét theo lễ nghi thì ngày nay kết hợp đại tường
và đàm tế có nhiều nghi tiết phức tạp hơn tiểu tường (xem phần: "Cách tiến
hành đàm tế").
Tóm lại: Hoàn cảnh kinh tế, hoàn cảnh sinh
hoạt thời xưa thời nay khác nhau, đây là vấn đề thiết thực, nhất là đối với những
gia đình còn nhiều khó khăn về kinh tế và con cháu làm ăn xa nên tuỳ theo phong
tục từng nơi. Hoàn cảnh cụ thể từng nhà mà thoả ước với nhau, có điều kiện thì
hội tụ gia đình, ai ở xa nhớ ngày nhớ tháng làm lễ tưởng niệm cũng được.
82. Khi hết tang làm lễ trừ phục (đàm tế)
như thế nào?
Sau hai năm chọn một ngày tốt trong vòng ba
tháng dư ai, để làm lễ trừ phục. Trừ phục gồm 3 lễ:
1. Lễ sửa mộ: Đắp sửa mộ thành
mộ tròn.
2. Lễ đàm tế: Cất khăn tang. Huỷ
đốt các thứ thuộc phần lễ tang, rước linh vị vào bàn thờ chính. Bỏ bàn thờ
tang. Thu cất các bức trướng. câu đối viếng.
3. Lễ rước linh vị vào chính điện
và yết cáo tổ tiên: Chép sẵn linh vị mới, phủ giấy hay vải đỏ, khi đàm tế ở
bàn thờ tang xong thì đốt linh vị cũ cùng với băng đen phủ quanh khung ảnh và
văn tế. Sau đó rước linh vị, bát hương và chân dung (nếu có) đưa lên bàn thờ
chính, đặt ở hàng dưới. Trường hợp nhà con thứ không thờ gia tiên bậc cao hơn
thì vẫn để nguyên bàn thờ như cũ, không phải chuyển bàn thờ mà chỉ cần yết cáo
gia thần và yết cáo tổ ở nhà thờ tổ.
83. Vì sao có tục đốt vàng mã?
Theo quan niệm của người đời xưa, người chết
cũng cần ăn uống, nhà cửa, quần áo, hút thuốc, ăn trầu, cũng cần tiền xe, cần
tiền đi lại và mọi khoản chi dùng như khi còn sống...
Người chết cũng được chia một phần gia tài. ở Sơn La, Lai Châu, nhiều nơi còn dựng các nhà mồ, trong nhà mồ cũng có đầy đủ các nồi đồng, mầm gỗ, ấm đất, bát đĩa, dao rựa, chăn chiếu quần áo, mũ nón...đủ tiện nghi cho một cá nhân. Người chết cũng được chia cả trâu, lợn, gà, thóc, gạo... Sau ba năm, tang chủ làm lễ khấn vái và ra mồ xin lại những đồ vật còn dùng được, và súc vật còn sống, kể cả súc vật vừa mới đẻ ra...
Từ việc cúng tế bằng đồ thật, dần dần mới sinh ra lễ đốt vàng mã, tức là thay thế bằng các đồ vật làm bằng tre, gỗ, rơm, rạ, đất sét hoặc giấy tượng trưng, nhưng kích thước thu nhỏ lại để người cõi âm mang đi, nhờ có "Phép thiêng biến ít thành nhiều". áo quần của người chết mặc khi còn sống, để lại nhà mồ sau ba năm mục nát, không nỡ dùng vào việc khác, người ta đốt đi dần dần sinh ra được thay thế bằng quần áo giấy. Vì vậy mới có câu tục ngữ "Đi theo ma mặc áo giấy".
Người chết cũng được chia một phần gia tài. ở Sơn La, Lai Châu, nhiều nơi còn dựng các nhà mồ, trong nhà mồ cũng có đầy đủ các nồi đồng, mầm gỗ, ấm đất, bát đĩa, dao rựa, chăn chiếu quần áo, mũ nón...đủ tiện nghi cho một cá nhân. Người chết cũng được chia cả trâu, lợn, gà, thóc, gạo... Sau ba năm, tang chủ làm lễ khấn vái và ra mồ xin lại những đồ vật còn dùng được, và súc vật còn sống, kể cả súc vật vừa mới đẻ ra...
Từ việc cúng tế bằng đồ thật, dần dần mới sinh ra lễ đốt vàng mã, tức là thay thế bằng các đồ vật làm bằng tre, gỗ, rơm, rạ, đất sét hoặc giấy tượng trưng, nhưng kích thước thu nhỏ lại để người cõi âm mang đi, nhờ có "Phép thiêng biến ít thành nhiều". áo quần của người chết mặc khi còn sống, để lại nhà mồ sau ba năm mục nát, không nỡ dùng vào việc khác, người ta đốt đi dần dần sinh ra được thay thế bằng quần áo giấy. Vì vậy mới có câu tục ngữ "Đi theo ma mặc áo giấy".
84. Chiêu hồn nạp táng là gì?
Trong gia phả các họ rất chú trọng mục: Mộ
táng ở đâu. Trong mục này có một số trường hợp ghi chú: "Chiêu hồn nạp
táng" là gì?
Đó là những ngôi mộ không có tử thi, hài cốt,
mộ người chết trận, chết đuối hay do thú dữ vồ... không tìm được tử thi. Thân
nhân làm hình nhân và làm lễ an táng theo như lễ an táng thông thường.
Được nghe các cụ kể lại rằng: chất liệu làm
hình nhân, có địa phương dùng cây núc nác (còn gọi là sò đo thuyền, mộc hồ điệp,
nam hoàng bá, bạch ngọc nhi). Núc nác là loại gỗ mềm và xốp, dễ tạo hình, chôn
dưới đất lâu hoai, lại dễ kiếm vì mọc ở nhiều nơi. Có địa phương dùng bùn lấy ở
giữa dòng sông, có địa phương dùng mùn đào ở giữa ngã tư đường cái.
Hình nhân được đẽo gọt hoặc nhào nặn thô
sơ, có đầu mình chân tay là được (vì đa số không phải là nghệ nhân). Kích thước
của hình nhân khoảng 30-40 cm chiều dài. Thi hài tượng trưng đó cũng được khâm
liệm, đưa vào áo quan làm bằng gỗ vàng tâm, kích thước nhỏ bé, hoặc đưa vào tiểu
sành. Trên hình nhân có phủ lên linh vị viết trên giấy kim tuyến, nội dung giống
như linh vị đặt ở bàn thờ. Trước khi làm lễ an táng có mời thầy cúng làm bùa ấn
phù phép để vong hồn nhập vào hình nhân.
Lễ an táng và các lễ các lễ khác cũng tiến
hành như tang lễ thông thường.
85. Hình nhân thế mạng là gì?
ở nước ta chưa có "Tục tuẫn
táng" nhưng đời trước có tục đốt hình nhân thế mạng, vốn xuất xứ từ tục tuẫn
táng, nhân đạo hơn so với tuẫn táng.
Để vua chúa xuống dưới âm cung có người hầu
hạ, tục ta không chôn người sống mà dùng hình nộm làm bằng tre nứa, quấn bằng rơm
rạ hoặc nhào nặn bằng đất sét, ngoài dán giấy làm quần áo rồi vẽ mặt mũi, sau
đó khi tế lễ xong thì đốt hình nhân đó cùng với vàng mã. Nếu lễ thuỷ thần, long
vương, hà bá thì làm thuyền bằng giấy kết trên thân cây chuối rồi đặt hình nhân
vào thuyền và thả trôi sông. Có người nghe theo lời bói toán nhảm nhí sắp đến vận
hạn bị hung thần quỷ dữ bắt, phải nhờ thầy cúng làm lễ, đốt hình nhân thế mạng.
Có người vì mối tư thù nhưng yếu thế không trả thù được bèn nghĩ cách làm hình
nhân rồi đề tên họ, huý, hiệu của kẻ thù vào trước ngực hình nhân, cắm ở ngã
ba, ngã tư đường cái, thắp hương cắm lên đầu hình nhân để nhờ thần linh bắt tội
người đó.
Đây là một tập tục chứa đầy tính chất mê
tín, dị đoan đã bị đả phá, bãi bỏ từ đầu thế kỷ. Chính quyền phong kiến đã ra lệnh
cấm hủ tục này. Kẻ nào cố tình vi phạm, nếu phát hiện được sẽ bị phạt nặng. Địa
phương nào để những tục đó xảy ra, nếu phát hiện được thì lý trưởng nơi đó bị
cách chức. Thế mà ngaỳ nay, chúng tôi thấy hủ tục này lại có cơ phát triển, cho
nên việc bài trừ hủ tục nhảm nhí này là cần thiết, phù hợp với việc xây dựng nền
văn hoá mới.
86. Tại sao phải cải táng?
Những trường hợp nào không nên cải táng?
Những trường hợp nào không nên cải táng?
Chúng tôi xin trích "Việt Nam Phong tục" của Phan Kế Bính trang 39
"...Người mất, sau ba năm đoạn tang rồi
hoặc một vài năm nữa thì con cái lo việc cải táng
Trước hôm cải táng làm lễ cáo từ đường. Đến
hôm cải táng, lại làm lễ khấn thổ công chỗ để mả mới táng.
Trước hết khai mả, nhặt lấy xương xếp vào một
cái tiếu sành, rẩy nước vang vào rồi che đậy thật kín, không cho ánh sáng mặt
trời lọt vào được. Nhà phú quý thì dùng quan quách liệm như khi hung táng.
Đoạn, đem cải táng sang đất khác. Còn quan
tài cũ nát thì bỏ đi, tốt thì đem về dùng hoặc làm cầu, hoặc làm chuồng trâu
chuồng ngựa, để trâu ngựa đứng cho khỏi sâu chân.
Tục lại tin rằng: Hễ ai đau tức thì lấy mảnh ván thộ (mảnh ván quan tài nát) đốt lên , để gầm giường mà nằm thì khỏi đau tức.
Cải táng có nhiều cớ.
Một là vì nhà nghèo, khi cha mẹ mất, không tiền lo liệu , mua tạm một cỗ ván xấu, đợi xong ba năm thì cải táng, kẻo sợ ván hư nát thì hại đến di hài.
Hai là vì chỗ đất mối kiến, nước lụt thì cải táng.
Ba là vì, các nhà địa lý, thấy chỗ mả vô cớ mà sụt đất hoặc cây cối ở trên mả tự nhiên khô héo, hoặc trong nhà có kẻ dâm loạn điên cuồng, hoặc trong nhà đau ốm lủng củng, hoặc trong nhà có kẻ nghịch ngợm, sinh ra kiện tụng lôi thôi, thì cho là tại đất mà cải táng.
Bốn là, những người muốn cầu công danh phú quý, nhờ thầy địa lý tìm chỗ cát địa mà cải táng. Lại có người thầy nhà khác phát đạt, đem mả nhà mình táng gần vào chỗ mả nhà kia, để cầu được hưởng dư huệ.
Trong khi cải táng, tục lại có ba điều là tường thuỵ (tức là mả phát tốt đẹp) mà không cải táng.
Một là, khi đào đất thấy có con rắn vàng thì cho là long xà khí vật. Hai là, khi mở quan tài ra thấy có dây tơ hồng quấn quýt thì cho là đất kết. Ba là, hơi đất chỗ đó ấm áp, trong huyệt khô ráo không có nước hay là nước đóng giọt lại như sữa đều là tốt. Khi nào gặp như thế thì phải lập tức lấp lại ngay.
Tục lại tin rằng: Hễ ai đau tức thì lấy mảnh ván thộ (mảnh ván quan tài nát) đốt lên , để gầm giường mà nằm thì khỏi đau tức.
Cải táng có nhiều cớ.
Một là vì nhà nghèo, khi cha mẹ mất, không tiền lo liệu , mua tạm một cỗ ván xấu, đợi xong ba năm thì cải táng, kẻo sợ ván hư nát thì hại đến di hài.
Hai là vì chỗ đất mối kiến, nước lụt thì cải táng.
Ba là vì, các nhà địa lý, thấy chỗ mả vô cớ mà sụt đất hoặc cây cối ở trên mả tự nhiên khô héo, hoặc trong nhà có kẻ dâm loạn điên cuồng, hoặc trong nhà đau ốm lủng củng, hoặc trong nhà có kẻ nghịch ngợm, sinh ra kiện tụng lôi thôi, thì cho là tại đất mà cải táng.
Bốn là, những người muốn cầu công danh phú quý, nhờ thầy địa lý tìm chỗ cát địa mà cải táng. Lại có người thầy nhà khác phát đạt, đem mả nhà mình táng gần vào chỗ mả nhà kia, để cầu được hưởng dư huệ.
Trong khi cải táng, tục lại có ba điều là tường thuỵ (tức là mả phát tốt đẹp) mà không cải táng.
Một là, khi đào đất thấy có con rắn vàng thì cho là long xà khí vật. Hai là, khi mở quan tài ra thấy có dây tơ hồng quấn quýt thì cho là đất kết. Ba là, hơi đất chỗ đó ấm áp, trong huyệt khô ráo không có nước hay là nước đóng giọt lại như sữa đều là tốt. Khi nào gặp như thế thì phải lập tức lấp lại ngay.
87. Thiên táng là gì?
Ngày xưa có người đi làm ăn ở xa nhà, dọc
đường chẳng may bị cảm nắng. Cảm gió mà chết đột ngột, có người cùng đi hoặc
người qua đường nhận ra, chỉ kịp đánh dấu chỗ người chết nằm xuống, chưa kịp
chôn cất, đến nhà báo cho tang quyến. Khi người nhà đến nơi thì mối đã vùi lấp
hết tử thi. Thân nhân cho rằng đó là huyệt đất tốt, trời đã dành cho và chôn
giùm nên gọi là "thiên táng", tương lai gia đình sẽ phát đạt, vậy cứ
để nguyên mà vun cao lên. Không cải táng. Những ngôi mộ thiên táng như vậy, thường
ở ven đường cái. Ngày nay dọc đường quốc lộ, lác đác còn nhìn thấy có những
ngôi mộ cổ đắp đất, gọi là thảo mộ. Trải qua hàng trăm năm mưa gió dập vùi,
nhưng vẫn được tôn cao, trong số đó phần lớn là những ngôi mộ vô thừa nhận vì
chết dọc đường, người nhà không tìm thấy. Mộ vẫn được đắp cao, không ngớt hương
khói, do những cư dân chung quanh và khách buôn bán đi qua về lại chăm sóc thờ
cúng vì tin rằng những âm hồn đó rất thiêng, phù hộ độ trì cho khoẻ mạnh, làm
ăn nên nổi.
88. Đất dưỡng thi là gì?
Có những ngôi mộ cỏ do kỹ thuật ướp xác, trải
qua hàng trăm năm da thịt vẫn còn nguyên không hoai. Nhưng còn có những ngôi mộ
lâu đời da thịt vẫn nguyên do chôn vào đất dưỡng thi.
"Đất dưỡng thi" là loại đất gì, gồm
những yếu tố hoá học nào, nhiệt độ và độ ẩm ra sao, có những đặc điểm gì để tìm
ra đất dưỡng thi thì chưa ai rõ, hoặc giả xưa kia có thầy am hiểu thuật phong
thuỷ đã tìm ra, ngày nay đã thất truyền hoặc giả do ngẫu nhiên, tình cờ gặp mà
không biết. Chỉ biết rằng đó là một môi trường trong đó cả vi khuẩn hiếu khí và
yếm khí đều bị huỷ diệt.
Hy vọng trong tương lai, khoa học phát triển
hoặc sẽ có nhiều người để tâm nghiên cứu, điều bí ẩn của đất dưỡng thi sẽ được
khám phá.
89. Tại sao kiêng không đắp mộ trong
vòng tang?
Theo phong tục, sau ba ngày an táng là làm
lễ mở cửa mả. Trong buổi đó, sửa sang mộ cao ráo, đắp cỏ xung quanh làm rãnh
thoát nước, chặt bỏ cây bụi chung quanh để phòng rễ mọc lan, xuyên vào mộ, chọc
thủng áo quan. Kể từ ngày đó, con cháu đến viếng thăm, thắp hương chỉ lấy đất
chung quanh đắp bổ sung vào những chỗ đất bị sụt lở, không được trèo lên mộ,
không được động thuổng, cuốc vào.
Xét ra tục kiêng ấy rất có lý: Trong ba năm
đó áo quan và thi thể đang trong thời kỳ tan rữa, đã xảy ra những trường hợp do
không biết để phòng mà mồ mả bị sập. Sập mả, động mả mặc dù là hiện tượng tự
nhiên cũng gây cho tang gia nhiều điều lo lắng.
90. Tại sao khi cải táng phải cất mộ ban
đêm hoặc sáng sớm khi tặt trời chưa mọc, hoặc nếu
làm ban ngày thì phải có lán che?
làm ban ngày thì phải có lán che?
Có lý luận cho rằng, âm dương cách biệt nên
phải kiêng không để mặt trời trực tiếp dọi vào. Nhưng theo chúng tôi, xuất phát
từ kinh nghiệm thực tế, có nhiều trường hợp, gặp đất dưỡng thi, hoặc ba điều tường
thuỵ (tức mộ kết phát) không nên cải táng, phải lấp lại ngay. Trong trường hợp
thi thể sau nhiều năm vẫn còn nguyên vẹn, nếu để ánh nắng mặt trời trực tiếp dọi
vào thì rữa ra ngay và teo lại. Vì vậy, để phòng xa nên kiêng ánh mặt trời, lâu
ngày trở thành phong tục chung?
Thấy gì qua 60 ngôi mộ có xác ướp ở Việt
Nam?
Theo thống kê của các nhà khảo cổ học, cho
đến nay trên địa bàn của 15 tỉnh và thành phố ở nước ta đã có gần 60 mộ có xác
ướp được khai quật. trong số gần 60 người mà các nhà khảo cổ "tìm gặp"
đó có mặt hầu hết những nhân vật có vị trí cao quý nhất của xã hội đương thời:
Từ vua cho đến các quan thượng thư, đại tư đồ, hoạn quan, bà chúa, cung tần mỹ
nữ... ngôi mộ có niên đại sớm nhất được phát hiện ở Cẩm Bình- Hải Hưng vào thế
kỷ thứ 15. Ngôi mộ có niên đại muộn nhất được chôn vào đầu thế kỷ này. nhưng
nhiều nhất và được xử lý kỹ thuật tốt nhất chỉ có các mộ chôn trong 3 thế kỷ
16, 17,và 18. Đó cũng là thời kỳ bùng nổ của loại hình thức táng này. Cấu trúc
của mộ xác ướp rất thống nhất về các nguyên tắc cơ bản: Ngoài cùng là gò mộ đắp
đất, trong cùng gò có một quách hợp chất màu xám rắn chắc làm bằng vôi, cát mật,
giấy gió, dầu thông. Để cho quách thêm vững chắc người ta thường đổ nắp có hình
vòm cung trùm ra ngoài thành quách. Bên trong quách hợp chất, thường có thêm lớp
quách gôc. Quách gốc có thể cách quách hợp chất 5 cm. khoảng trống ấy có thể
dùng làm vật liệu hút ẩm hoặc giữa hai lớp không có khoảng cách do khi đổ hợp
chất, quách gỗ được coi như một mặt của cốp pha.
Bên trong quách gỗ là quan tài được đóng liền thành một khối ngoài có sơn phủ kín. Quách trong đều được làm bằng gỗ thơm (Ngọc am).
Trên mặt quách thường có một tấm minh tinh bằng dụ đỏ thêu tên họ của người quá cố bằng kim tuyến.
Cách sắp xếp trong lòng quàn tài cũng tuân theo một quy tắc chặt chẽ. Đóng quan thường có một lớp chè dày khoảng 4,5cm. Trên lớp chè có một tấm ván mỏng có khoét rỉ ra chẩy xuống lớp chè dưới đáy quan. ở loại hình táng thức này, người quá cố thường mặc rất nhiều quân áo. Bà Phạm Thị Nguyên Chân mặc tới 35 áo, 18 váy. Thi thể còn được bọc lại bằng hai lớp vải liệm: tiểu liệm và đại liệm. Ngoài mỗi lớp vải liệm còn có dây lụa buộc chặt chẽ.
Để tăng độ hút ẩm và cho thi thể khỏi bị xô dịch, người ta còn dùng rất nhiều gối bong chèn dưới lòng quan. Có mộ đã dùng tới 49 chiếc gối bông.
Đồ tùng táng trong loại hình táng thức này rất nghèo nàn, thường trong mộ chỉ thấy các trái gốm nhỏ đựng móng chân, móng tay, răng rụng, trầu không, thuốc lá, hộp phấn, quạt giấy, đôi khi còn có thêm cuốn sách Kinh.
Tuyệt đại bộ phận các mộ xác ướp thơi Lê -Trịnh đã được khai quật, không tìm thấy bất kỳ một đồ tùng táng nào quý giá như vàng, bạc, ngọc, ngà.
ở những mộ chưa bị phá hoại, kỹ thuật chôn cất rất cẩn thận thì xác và đồ tùng táng vẫn còn được bảo quản nguyên vẹn. Thi thể tuy có bị mất nước teo đét lại, nhưng màu da không bị đen, các khớp chân tay còn mềm mại, phần lông không bị rụng hỏng. Điều đáng chú ý là, khi khám nghiệm tử thi, các nhà nhân chủng học và y học không tìm thấy bất kỳ một dấu vết mổ xẻ nào trên thân thể. Như vậy là, ruột và óc người chết đã không bị mổ lấy ra như kỹ thuật ướp xác của người Ai Cập thời cổ.
Nguyên nhân nào đã làm cho xác và đồ tùng táng không bị tiêu huỷ? Sau nhiều năm nghiên cứu, các nhà khảo cổ, nhân chủng học và y học hiện đại đã đi đến kết luận là, có hai nguyên nhân cơ bản:
Một là, mộ được chôn cất trong môi trường kín tuyệt đối. Không có hiên tượng trao đổi bên trong và bên ngoài. Quan, quách (hai lớp) đã đóng vai trò chủ đạo trong yêu cầu kỹ thuật này. Ngoài ra, còn cần phải hạn chế tới mức tối đa không gian trống trong lòng mộ.
Hai là, dầu thơm cũng là một yếu tố quyết định. Dầu thơm đã làm sạch vi khuẩn, dầu trộn với hợp chất, đổ vào lòng quan, quan tài thơm... đã ngăn không cho vi khuẩn, kể cả các vi khuẩn yếm khí tiếp tục hoạt động huỷ hoại xác.
Ngoài ra các phương pháp chống ẩm bằng chè, quần áo, tẩm liệm, gối bông cũng đã góp thêm mặt yếu tố gìn giữ xác.
Những kết quả khoa học đào tìm được và các giám định khoa học vừa được trình bày cho thấy: Mộ xác ướp Việt Nam không có gì là bí ẩn cả. mộ xác ướp, một di sản văn hoá cần được bảo vệ
(Hoàng Linh- Trích "Du lịch Việt Nam" số 43)
Bên trong quách gỗ là quan tài được đóng liền thành một khối ngoài có sơn phủ kín. Quách trong đều được làm bằng gỗ thơm (Ngọc am).
Trên mặt quách thường có một tấm minh tinh bằng dụ đỏ thêu tên họ của người quá cố bằng kim tuyến.
Cách sắp xếp trong lòng quàn tài cũng tuân theo một quy tắc chặt chẽ. Đóng quan thường có một lớp chè dày khoảng 4,5cm. Trên lớp chè có một tấm ván mỏng có khoét rỉ ra chẩy xuống lớp chè dưới đáy quan. ở loại hình táng thức này, người quá cố thường mặc rất nhiều quân áo. Bà Phạm Thị Nguyên Chân mặc tới 35 áo, 18 váy. Thi thể còn được bọc lại bằng hai lớp vải liệm: tiểu liệm và đại liệm. Ngoài mỗi lớp vải liệm còn có dây lụa buộc chặt chẽ.
Để tăng độ hút ẩm và cho thi thể khỏi bị xô dịch, người ta còn dùng rất nhiều gối bong chèn dưới lòng quan. Có mộ đã dùng tới 49 chiếc gối bông.
Đồ tùng táng trong loại hình táng thức này rất nghèo nàn, thường trong mộ chỉ thấy các trái gốm nhỏ đựng móng chân, móng tay, răng rụng, trầu không, thuốc lá, hộp phấn, quạt giấy, đôi khi còn có thêm cuốn sách Kinh.
Tuyệt đại bộ phận các mộ xác ướp thơi Lê -Trịnh đã được khai quật, không tìm thấy bất kỳ một đồ tùng táng nào quý giá như vàng, bạc, ngọc, ngà.
ở những mộ chưa bị phá hoại, kỹ thuật chôn cất rất cẩn thận thì xác và đồ tùng táng vẫn còn được bảo quản nguyên vẹn. Thi thể tuy có bị mất nước teo đét lại, nhưng màu da không bị đen, các khớp chân tay còn mềm mại, phần lông không bị rụng hỏng. Điều đáng chú ý là, khi khám nghiệm tử thi, các nhà nhân chủng học và y học không tìm thấy bất kỳ một dấu vết mổ xẻ nào trên thân thể. Như vậy là, ruột và óc người chết đã không bị mổ lấy ra như kỹ thuật ướp xác của người Ai Cập thời cổ.
Nguyên nhân nào đã làm cho xác và đồ tùng táng không bị tiêu huỷ? Sau nhiều năm nghiên cứu, các nhà khảo cổ, nhân chủng học và y học hiện đại đã đi đến kết luận là, có hai nguyên nhân cơ bản:
Một là, mộ được chôn cất trong môi trường kín tuyệt đối. Không có hiên tượng trao đổi bên trong và bên ngoài. Quan, quách (hai lớp) đã đóng vai trò chủ đạo trong yêu cầu kỹ thuật này. Ngoài ra, còn cần phải hạn chế tới mức tối đa không gian trống trong lòng mộ.
Hai là, dầu thơm cũng là một yếu tố quyết định. Dầu thơm đã làm sạch vi khuẩn, dầu trộn với hợp chất, đổ vào lòng quan, quan tài thơm... đã ngăn không cho vi khuẩn, kể cả các vi khuẩn yếm khí tiếp tục hoạt động huỷ hoại xác.
Ngoài ra các phương pháp chống ẩm bằng chè, quần áo, tẩm liệm, gối bông cũng đã góp thêm mặt yếu tố gìn giữ xác.
Những kết quả khoa học đào tìm được và các giám định khoa học vừa được trình bày cho thấy: Mộ xác ướp Việt Nam không có gì là bí ẩn cả. mộ xác ướp, một di sản văn hoá cần được bảo vệ
(Hoàng Linh- Trích "Du lịch Việt Nam" số 43)
Về ngôi mộ xác ướp mới phát hiện ở Cát
Hanh.
Tháng 8 năm 1984, một ngôi mộ xác ướp được
phát hiện trên cánh đồng Mả Vôi thuộc xã Cát Hanh huyện Phù Cát, tỉnh Nghĩa
Bình.
Ngôi mộ được táng theo lối trong quan ngoài quách. Quách được xây dựng bằng một hợp chất gồm vôi sống, cát và một số chất kết dính như nhiều ngôi mộ đã phát hiện thời Lê Trịnh và thời Nguyễn. Quan tài bằng gỗ, mặt ngoài trát một lớp ngăn thấm rất kín. Quan tài có chân và nắp là một nửa thân gỗ còn nguyên lớp vỏ bào không nhẵn.
Thi hài chôn trong mộ là một phụ nữ khoảng 60 tuổi, cao 154,5 cm, chân trái bị gãy và liền lại khi còn sống nên ngắn hơn chân phải 3,1cm. Thi thể hầu như còn nguyên vẹn và các khớp xương, nhất là xương sống và các khớp vai còn có thể cử động rất mềm dẻo.
Y trang phục của người chết gồm ba lớp áo mặc, khăn nhiễu đội đầu, đội hài da, một chiếc áo dài mầu đen kê dưới tay phải. Vải liệm gồm 7 súc đặt theo chiều dài và súc đặt theo chiều ngang.
Đáy quan tài có một lớp trấu và lúa không sấy, chất gạo còn khá tốt. Giữa nắp quan tài và xác là một lớp là chuối khô. Giấy bản chèn cũng buộc bằng dây chuối khô. Đặc biệt, quan tài chứa một dung dịch ngâm giữ xác có màu nâu trong. Thành phần hoá học của dung dịch chưa xác định được, nhưng không có thuỷ ngân (Hg) arsenic (as) và tinh dầu thông.
Căn cứ vào gia phả của dòng họ và sự ghi nhận của thân nhân thì chủ ngôi mộ là bà Nguyễn Thị Trọng, vợ thứ ba của ông Lê Văn Thể.
Ngôi mộ ướp xác này là một tư liệu khoa học có giá trị về nhiều phương diện:
- Đây là ngôi mộ ướp xác đầu tiên tìm thấy từ một tỉnh xa nhất về phía nam.
- So với những ngôi mộ ướp các được phát hiện ở các tỉnh phía Bắc, ngôi mộ này có những đặc điểm riêng cần nghiên cứu như: Nắp quan tài là một nửa thân cây để nguyên vỏ, thi hài ngâm trong dung dịch giữ xác...
- Những di vật trong ngôi mộ phản ánh nghi thức mai táng y trang phục các nghề thủ công, phong tục tập quán và lối sống xã hội đương thời.
- Chủ nhân của ngôi mộ thuộc gia đình Tây Sơn và có quan hệ mật thiết với Tây Sơn nên những do vật đó cúng là những chứng tích về đời sống văn hoá xã hội, kinh tế thời bấy giờ.
(Trích "Quang Trung Nguyễn Huệ- con người và sự nghiệp"- Phan Huy Lê.)
Ngôi mộ được táng theo lối trong quan ngoài quách. Quách được xây dựng bằng một hợp chất gồm vôi sống, cát và một số chất kết dính như nhiều ngôi mộ đã phát hiện thời Lê Trịnh và thời Nguyễn. Quan tài bằng gỗ, mặt ngoài trát một lớp ngăn thấm rất kín. Quan tài có chân và nắp là một nửa thân gỗ còn nguyên lớp vỏ bào không nhẵn.
Thi hài chôn trong mộ là một phụ nữ khoảng 60 tuổi, cao 154,5 cm, chân trái bị gãy và liền lại khi còn sống nên ngắn hơn chân phải 3,1cm. Thi thể hầu như còn nguyên vẹn và các khớp xương, nhất là xương sống và các khớp vai còn có thể cử động rất mềm dẻo.
Y trang phục của người chết gồm ba lớp áo mặc, khăn nhiễu đội đầu, đội hài da, một chiếc áo dài mầu đen kê dưới tay phải. Vải liệm gồm 7 súc đặt theo chiều dài và súc đặt theo chiều ngang.
Đáy quan tài có một lớp trấu và lúa không sấy, chất gạo còn khá tốt. Giữa nắp quan tài và xác là một lớp là chuối khô. Giấy bản chèn cũng buộc bằng dây chuối khô. Đặc biệt, quan tài chứa một dung dịch ngâm giữ xác có màu nâu trong. Thành phần hoá học của dung dịch chưa xác định được, nhưng không có thuỷ ngân (Hg) arsenic (as) và tinh dầu thông.
Căn cứ vào gia phả của dòng họ và sự ghi nhận của thân nhân thì chủ ngôi mộ là bà Nguyễn Thị Trọng, vợ thứ ba của ông Lê Văn Thể.
Ngôi mộ ướp xác này là một tư liệu khoa học có giá trị về nhiều phương diện:
- Đây là ngôi mộ ướp xác đầu tiên tìm thấy từ một tỉnh xa nhất về phía nam.
- So với những ngôi mộ ướp các được phát hiện ở các tỉnh phía Bắc, ngôi mộ này có những đặc điểm riêng cần nghiên cứu như: Nắp quan tài là một nửa thân cây để nguyên vỏ, thi hài ngâm trong dung dịch giữ xác...
- Những di vật trong ngôi mộ phản ánh nghi thức mai táng y trang phục các nghề thủ công, phong tục tập quán và lối sống xã hội đương thời.
- Chủ nhân của ngôi mộ thuộc gia đình Tây Sơn và có quan hệ mật thiết với Tây Sơn nên những do vật đó cúng là những chứng tích về đời sống văn hoá xã hội, kinh tế thời bấy giờ.
(Trích "Quang Trung Nguyễn Huệ- con người và sự nghiệp"- Phan Huy Lê.)
91. Ma trơi hay ma chơi?
Tiếng khu Tư gọi là "ma trơi", Bắc
bộ gọi là "ma chơi". Chúng tôi chưa rõ biến âm hay xuất xứ của ngôn từ
ám chỉ loại ma đó "chơi vơi", "chơi đùa với trần thế" hay
"chêu chọc cho xấu hổ". Nguyễn Du trong " Văn chiêu hồn thập loại
chúng sinh" câu:
Lập loè ngọn lửa ma chơi
Tiếng oan văng vẳng tối trời càng thương.
Tiếng oan văng vẳng tối trời càng thương.
Nguyễn Văn Thành trong "Văn tế trận
vong tướng sĩ" có câu:
Hồn chiến sĩ biết đâu miền minh mạc,
Mịt mù gió lốc thổi dấu tha hương.
Mặt chinh nhân khôn vẽ nét gian nan,
Lập loè lửa chơi soi chừng cổ độ.
Mịt mù gió lốc thổi dấu tha hương.
Mặt chinh nhân khôn vẽ nét gian nan,
Lập loè lửa chơi soi chừng cổ độ.
Chúng tôi đã nhìn thấy ma trơi và nghe nhiều
người kể chuyện ma trơi đuổi. Đó là ngọn lửa lập loè yếu nhạt, bập bùng lan toả
theo chiều gió, chốc lại biến mất rồi từ chỗ cũ, chốc chốc lại lập loè ngọn lửa
xanh nhạt, loáng thoáng bay lên. Theo các cụ già giải thích thì đó là oan hồn của
những người chết trận, của những nắm xương vô thừa nhận không người chôn cất, vất
vưởng trên bãi chiến trường, trong bãi tha ma, hoặc trên cánh đồng không mông
quạnh. Khoa học đã giải thích, chứng minh hiện tượng đó là do chất lân tinh (P)
từ trong xương cốt người và xúc vật toả ra gặp ôxy trong khí trời bốc cháy
thành ngọn lửa xanh nhạt, ban ngày cũng có nhưng không nhìn thấy.
Tuy được khoa học giải thích rõ không phải
là ma, nhưng canh khuya thanh vắng, đi một mình giữa chốn hoang vu mà bị ma
chơi đuổi thì cũng thần hồn nát thần tính, có người đâm hoảng loạn mà ốm, phải
cúng bái mãi mới lành, có lẽ khỏi bệnh là do tác động tâm lý. Sở dĩ có hiện tượng
tưởng là ma trơi đuổi là vì khi ta chạy đã tạo nên một luồng không khí cuốn hút
ngọn lửa ấy vờn theo.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét